De olievlekwerking, de visie-ontwikkeling, de cocreatie en de startbaan zijn namen van vier theorieën om zorginnovaties te verspreiden. Ze komen hieronder aan de orde. De beste theorie, is de theorie die in de praktijk werkt.
- Olievlekwerking
Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw is de olievlekwerking een geliefkoosde metafoor voor het verspreiden van goede voorbeelden in de zorg. Rogers legde met zijn boek The diffusion of innovations (1) de basis voor deze benadering. De zorginnovatie wordt uitgevonden in één setting en verspreidt zich daarna als een olievlek.Het duurt circa zeventien jaar -zo leert een Amerikaanse overzichtsstudie (2)- voordat een zorginnovatie zich over het gehele land heeft verspreid. Deze termijn geldt als er uitsluitend over wordt gepubliceerd in vakbladen. Dat wil zeggen dat specifieke scholingsprogramma’s, financiële prikkels en overheidsprogramma’s gericht op implementatie ontbreken.
Talrijk zijn latere studies gericht op verkorting van die zeventien jaar. Meest bekend is het werken met een tipping point, zoals bepleit door Gladwell in 2001 (3). Vòòr dit punt is extra ondersteuning nodig van overheidswege of massamedia, na dit punt loopt de verspreiding vanzelf. In het hierboven genoemde schema bevindt dit tipping point zich bij de woorden take off.De boeken van Rogers en Gladwell leidden ertoe dat Strategisch adviseur en oud-hoofdinspecteur Wim Schellekens en ondergetekende een open brief schreven aan minister Bruins. Wij waarschuwden tegen optimisme over de realisatiekans van de goede voorbeelden genoemd in de nota Juiste Zorg op de Juiste plek (4). Zonder innovatieprogramma van VWS tot aan het tipping point en met alleen kennisoverdracht via publicaties is succes pas na zeventien jaar te realiseren. Terwijl de genoemde nota en het hoofdlijnenakkoord mikken op vier jaar. - De Beleidsnota en -visie
Het hoofdlijnenakkoord voor medisch specialistische zorg bepleit het in kaart brengen van de gezondheidssituatie in de regio. Hierover kan men dan een visie ontwikkelen en een beleidsnota schrijven. Als uitwerking hiervan kunnen innovaties dan hun plek krijgen.Voordeel van deze aanpak is, dat er per regio een collectieve ambitie kan ontstaan van ziekenhuisbestuurders, zorgverzekeraars, eerste lijn, gemeentebesturen en patiëntvertegenwoordigers. Een nadeel is, dat die collectieve ambitie ook niet kan ontstaan omdat belangen te veel uiteenlopen. Dan is er weer een jaar verloren en een vage nota geboren: zorginnovatie is dan niet gestimuleerd. Van 1990 tot 2005 heeft Nederland gewerkt met regiovisies: die hebben weinig bijgedragen aan zorgvernieuwing. - Cocreatie van alle regionale partijen
Bij cocreatie worden idealiter eerst de gezamenlijke beleidsvraagstukken geïnventariseerd. Dit kunnen operationele problemen op korte termijn zijn, zoals personeelstekorten, de introductie van eHealth en werkdruk van professionals. Maar ook inhoudelijke langetermijnvraagstukken zijn bij cocreatie te agenderen: bijvoorbeeld, wat voor spoedeisende zorg biedt een regio in 2028 aan haar inwoners met acute noden? Vervolgens trachten alle partijen in de regio de beleidsvraagstukken kleiner te maken dan wel helemaal op te lossen.Bij deze uitwerking baseer ik mij op het standaardwerk van de Deense auteur Bason (5). Het voordeel van deze aanpak is, dat bevlogen professionals vaak met goede, innovatieve oplossingen komen. Het nadeel is, dat die voorstellen vaak niet gerealiseerd worden. Zo presenteren de gezamenlijke Regionale Overleggen voor Acute Zorg (ROAZ’s) uitstekende oplossingen voor acute zorgketens, maar ontbreekt de macht om deze te realiseren (6). - Gunstige randvoorwaarden creëren
Geef mij een startbaan en ik stijg op, met deze titel schreef een van mijn studenten een afstudeerscriptie over verspreiding van innovaties. Zij interviewde tal van specialisten over hun bereidheid om innovaties van anderen over te nemen. De titel was kort samengevat het antwoord van een van haar respondenten en ook wel in een notendop de conclusie van haar studie.In mijn boek Integrated Care: Better and Cheaper (7) inventariseerde ik zes van die randvoorwaarden, waardoor in een regio samenhangende en innovatieve zorg wordt gestimuleerd: professionele afspraken, kwaliteitsborging, patiënt als partner, geschikte eHealth, stimulerende bekostiging en dienend leiderschap.
What matters is what works
In dat boek uit 2016 ontbreekt een vergelijking met de hier genoemde implementatietheorieën: de olievlekwerking, de visie-ontwikkeling, de cocreatie en de startbaantheorie. Nu, twee jaar later, weet ik niet meer zo goed wat de beste manier is. Misschien moet de Nederlandse zorg alle theorieën maar tegelijk toepassen. Of moet elke regio maar haar eigen implementatie-strategie ontwikkelen. Ik besprak enkele jaren terug met een Engelse collega diverse implementatie-theorieën. Zijn laconieke reactie was: what matters is what works.
Congres
Op het congres Realisatie van de hoofdlijnenakkoorden; de juiste zorg op de juiste plek komen deze vier implementatietheorieën uitvoerig aan de orde in de afsluitende sessie: Hoe verwerf ik steun bij mijn achterban die niet zo enthousiast is over geïntegreerde zorg? Eerder die dag zijn tal van innovaties en nieuwe initiatieven de revue gepasseerd. Zit jij ook te dubben wat de beste strategie is om goede voorbeelden in jouw regio in te voeren? Kom dan op 16 november naar dit congres, doe nieuwe kennis(sen) op, klik hier en meld je aan.
1.Rogers, E. M. (2003).Diffusion of innovations (5th edition). New York, NY: Free Press.(eerste druk: 1962).
2. Balas E, Andrew and Suzanne a. Boren, managing clinical knowledge for health care improvement, Yearbook of medical informatics, national Library od medicine, Bethesda, MD 2000, 65 -70. Zie https://augusta.openrepository.com/augusta/handle/10675.2/617990
3. Malcolm Gladwell, The tipping Point, Little, Brown & Company eds, first edition, 2001
4. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2018/04/06/de-juiste-zorg-op-de-juiste-plek
5. Bason C., Leading Public Sector Innovation. Co-creating for a Better Society, The Policy Press, University of Bristol, 2010.
6. LNAZ. Uitkomsten patient journeys, december 2016.
7. Schrijvers G., Integrated Care: Better and Cheaper, Reed Business Information, 2016