Guus Schrijvers

We kunnen niet meer zonder computers, maar de automatisering/ICT/EPD is ook een ‘pain in the ass’. Ben ik de enige die slechte ervaringen heeft met ICT in de zorg? Of heb ik het gewoon slecht getroffen en ben ik een zwartkijker? En hoe kan de ICT wel bijdragen aan betere zorg voor de patiënt?

Verbazing

Op SKIPR kwam ik vorige week twee blogs tegen. In de ene blog (De toekomst van zorg-ICT) zet KNO-arts Markus Oei op aansprekende wijze op een rij waaraan automatisering moet voldoen. In de andere blog (CMIO essentieel voor digitalisering in de zorg) pleit Elise Peters van NICTIZ voor een medisch specialist als schakel tussen ICT en de gebruiker. Ik ben geen ICT-expert, maar als professional, bestuurder en toezichthouder kijk ik met verbazing (en ontzetting) naar de ICT-ontwikkelingen in de afgelopen 30 jaar in eerstelijn en ziekenhuis. ICT begon als financiële/logistieke ondersteuning en nog steeds zijn financiën leidend en niet de patiënt.

Persoonlijke observaties

• Ik herinner me nog dat ik in 1994 ontdekte dat ons ZIS het patiëntnummer wiste twee maanden na facturatie, om opslagruimte te besparen: weg koppeling zorg en patiënt…
• Onze automatiseringsafdeling had zijn eigen beleidsplan, los van het beleid van het ziekenhuis…
• ICT-initiatieven op ziekenhuisniveau kostten altijd 6 nullen en ik heb ze vrijwel allemaal zien mislukken…
• Specialisten wilden het lab- en röntgensysteem niet gebruiken, omdat ze steeds 17 schermen diep moesten en weer terug…
• Voorschrijven van medicijnen via de computer werd een fiasco, omdat inbrengen van alle gegevens door de specialist 18 seconden duurde en het zetten van een handtekening onder een door verpleegkundigen geschreven recept 3 seconden…
• Een cardioloog en KNO-arts ontwierpen een eigen EPD, dat goed werkte, maar niet koppelbaar was aan het ZIS…
• We waren voorloper in het zenden van lab- en röntgenuitslagen naar de huisarts, maar dat ging op een ‘houtje-touwtje-‘manier en de huisartsen moesten de gegevens overschrijven in hun EPD…
• De ZIS-gebruikersgroep kreeg bij de leverancier niets gedaan: wat een frustratie…
• VWS en ZonMw hadden als ICT-motto bij beleid en ICT-subsidies: ‘laat alle bloempjes bloeien’: geen standaardisatie, geen centrale regie…
• Bij de huisarts was het niet beter: geen regie, systemen die niet met elkaar kunnen praten en niet koppelbaar zijn met ziekenhuizen…
• Nog steeds wordt er gefaxt en overgeschreven…

Trauma

ICT is voor mij een trauma geworden: gouden bergen werden er beloofd en er ging alleen maar (heel veel) geld en veel energie en motivatie door het gootje. Bij ICT heb ik ook door schade en schande geleerd om ‘nee’ te zeggen als ik het niet begreep. Daar is nu de problematiek van de privacy en de administratieve lastendruk bijgekomen, waarbij de computer meestal ook niet helpt.
Zou ik echt de enige zijn die zulke slechte ervaringen heeft met ICT in de zorg? Of heb ik het gewoon slecht getroffen en ben ik een zwartkijker?

Patiënt centraal

Wat zijn voor mij – als geïnformeerde leek – de basisprincipes en implementatievoorwaarden voor ICT?
Het gaat in de zorg om de patiënt. Onze missie is: ‘steeds betere zorg voor de patiënt’. Dat moet dus ook voor ICT gelden: Het is geen doel op zich, maar een middel, dienstbaar aan deze missie. Daaruit volgt dat de ICT de patiënt moet volgen in de zorg: geen ICT-schotten tussen disciplines, afdelingen en zorginstellingen. Dat betekent één patiëntnummer per patiënt, waardoor de gang van de patiënt in het zorgsysteem overal te volgen is. Koppeling tussen ICT-systemen/EPD is basisvoorwaarde. Standaardisatie van definities, (ICT-)normen, registratie en rapportage is vanzelfsprekend. De patiënt heeft onbelemmerd inzage in zijn gegevens.

Centrale regie

Wat is nodig om dit te bereiken? Allereerst is centrale regie noodzakelijk: alleen zo is standaardisatie mogelijk en kan ICT echt patiëntvolgend worden. Deze regie mag niet langer vrijblijvend zijn en moet voorwaarde zijn voor ontwikkeling, implementatie, financiering en gebruik. Voorwaar een rol voor VWS (Zorginstituut, NICTIZ ??), de zorgverzekeraars en de IGJ/NZa.

Rol CMIO

Hoe leren ICT-nerds en gebruikers met elkaar praten? Dat is tot nu toe niet gelukt. Wie kan de intermediaire functie vervullen tussen de gebruikers en de ontwikkelaars? Hier komt de chief medical information officer (CMIO) van Peters om de hoek kijken. Voorwaarde is dat zo’n CMIO vanuit gezag ook een positie met (doorzettings)macht heeft: anders hebben we er een praatgroep bij.

Verspilling

Automatisering betekent niet het automatiseren van wat we nu gewend zijn te doen: onze huidige (zorg)processen zijn niet ontworpen, maar in de loop van decennia ontstaan. Ze zijn daardoor veel te complex geworden, met veel verspilling in het systeem, zowel zorginhoudelijk, als logistiek en financieel. Als we ‘waste’ en bureaucratie automatiseren, borgen en verergeren we deze ‘waste’ en bureaucratie.

Herontwerp zorgprocessen

Implementatie van ICT en EPD vraagt eerst om herontwerp van onze (zorg)processen: alleen dan wordt ICT/EPD patiëntvolgend, wordt samenwerking over de grenzen van disciplines, afdelingen en zorginstellingen vanzelfsprekend en gefaciliteerd door ICT en wordt ICT een hulp in plaats van een extra last.

Apps

Dit ‘herontwerp van (zorg)processen’ wordt bij implementatie bijna altijd vergeten of maar marginaal gedaan, omdat het zo veel weerstand oplevert. Is dit ook niet de reden waarom de vele nieuwe en veelbelovende ‘Apps’ in de zorg maar niet van de grond komen? Implementatie en brede verspreiding is vele malen moeilijker dan ontwikkelen.

Wie neemt het voortouw?

Voor de echte deskundigen zijn dit misschien open deuren. Maar als dat zo is, waarom doen we het dan niet? Waar is zowel landelijk als per zorginstelling het leiderschap om hier het voortouw in te nemen, los van heilige huisjes en gevestigde belangen? Er is inmiddels immers genoeg geld, tijd en motivatie verloren gegaan. Zijn Oei, Peters (en ik) roependen in de woestijn? Wie neemt het voortouw? Erik Gerritsen (SG-VWS)? Laat iedereen en elke instantie één keer zijn ‘ja, maars’ naar voren brengen, dan kan hij de knopen doorhakken.
ICT kan een zegen zijn, maar ook een vloek. Of blijft het een hopeloze zegen en een noodzakelijke vloek?

Congres

Op 31 mei komt op het congres ‘Toekomst van de Nederlandse ziekenhuizen: concentratie en spreiding van ziekenhuisfuncties’ deze problematiek ter sprake als onmisbare randvoorwaarde. OLVG bestuursvoorzitter Maurice van den Bosch gaat hier op in, als hij de samenwerking bespreekt tussen Amsterdamse ziekenhuizen. Guus Schrijvers stelt de digitalisering aan de orde in zijn parallelsessie over geïntegreerde spoedeisende zorg. Wilt u meer weten over dit congres? Klik dan hier voor het programma, de sprekers en het inschrijfformulier. U bent van harte uitgenodigd!

Wim Schellekens, voormalig huisarts, ziekenhuisbestuurder en hoofdinspecteur