Ieder kind verdient de best mogelijke start en een optimale kans op een goede toekomst. De eerste 1.000 dagen van een kind zijn cruciaal hierbij. De komende jaren stelt het Ministerie van VWS 41 miljoen euro beschikbaar via het Actieprogramma Kansrijke Start. Dat geld is bestemd voor projecten gericht op kinderen met een minder-kansrijke start.
Vroeg begonnen, veel gewonnen
Samen met de Jeugdzaak organiseert de Guus Schrijvers Academie een congres over de eerste 1.000 dagen met als titel: Vroeg begonnen, veel gewonnen! Dat vindt plaats op 17 mei in Utrecht. Hieronder volgt een bespreking van het programma Kansrijke Start als voorbeschouwing op dit congres.
Kwetsbare gezinnen
De gezondheid van een kind voor, tijdens en na de geboorte blijkt een belangrijke voorspeller te zijn van problemen op latere leeftijd. Zowel fysiek als mentaal. Met deze zinnen begint het actieprogramma Kansrijke start dat september 2018 uitkwam. Enkele cijfers: In 2017 zijn 167.595 kinderen geboren. Circa 0,5-1% van de kinderen (tussen de 800 en 1.700 per jaar) wordt geboren in (zeer) kwetsbare gezinnen. Zij lopen het risico om uit huis geplaatst te worden. Circa 14% van de kinderen (bijna 25.000 per jaar) heeft geen goede start bij de geboorte door vroeggeboorte, een te laag geboortegewicht of een combinatie daarvan.
Problemen op latere leeftijd
Kinderen met een valse start bij de geboorte krijgen later vaker groei- en (psychische) ontwikkelingsproblemen. Ook hebben ze vaker last van suikerziekte, hart- en vaatziekten en overgewicht. De meest recente geboortecijfers laten gelukkig zien dat er flinke winst geboekt is. De babysterfte in Nederland (vanaf 22 weken zwangerschap tot en met 28 dagen na de geboorte) is tussen 2010 en 2016 gedaald met bijna 20%, van 9,0 per 1.000 baby’s in 2010 naar 7,3 per 1.000 in 2016.
Eerste 1.000 dagen
Tessa Roseboom, hoogleraar Vroege ontwikkeling en gezondheid, doet onderzoek naar de eerste 1.000 dagen. Zij spreekt op het congres op 17 mei. Zij zegt hierover: ‘De ontwikkeling die we doormaken van de eerste cel tot aan tweejarige peuter is fenomenaal en vormt ons voor een belangrijk deel tot wie we zijn. In geen enkele andere periode in het leven worden zo veel mijlpalen bereikt. Alle organen worden aangelegd, onze afweer wordt opgebouwd, we hechten ons aan anderen, we leren kruipen, staan en lopen, we leren eten en drinken, we leren communiceren, spreken onze eerste woordjes, en leren essentiële levenslessen over oorzaak en gevolg. Op dit fundament bouwen we de rest van ons leven. Deze periode is dan ook cruciaal voor een goede ontwikkeling van jonge kinderen, hun gezondheid op volwassen leeftijd en de gezondheid van volgende generaties. Als je deze periode niet goed doorloopt, dan is het alsof je een valse start maakt.’
Ondersteuning kwetsbare ouders
Mei 2018 heeft de Gezondheidsraad het advies De ouder-kindrelatie en jeugdtrauma’s uitgebracht. Voor een gezonde ontwikkeling van het kind is het cruciaal dat het kind een goede start maakt in de eerste 1000 dagen, zo stelt de Gezondheidsraad. Die start bestaat uit een gezonde zwangerschap, zo min mogelijk negatieve jeugdervaringen en ouders die in staat zijn om sensitief te reageren op het kind. Daarom moeten met name kwetsbare ouders passende ondersteuning krijgen, gericht op het wegnemen van stress en op het bevorderen van sensitief ouderschap. Daarnaast is het belangrijk om kinderen van kwetsbare ouders zo goed mogelijk te ondersteunen.
Actieprogramma Stevige Start
In Rotterdam registreerden professionals en gemeente in verschillende achterstandsbuurten en -wijken meer vroeggeboorten, meer baby’s met een te laag geboortegewicht en een hogere babysterfte, dan in andere wijken van de stad. Verloskundigen merkten dat meer aanstaande moeders sociale ondersteuning nodig hadden. Ze zagen tegelijkertijd onvoldoende aansluiting tussen het medische en het sociale domein en misten duidelijke zorgpaden. Er was een stijging van huiselijk geweld en een toename van het aantal uithuisplaatsingen. Daarom ontwierp Rotterdam in 2016 samen met de professionals in de stad het programma Stevige Start, om meer kinderen in Rotterdam gezond ter wereld te laten komen en optimale ontwikkelingskansen te bieden.
Voorbeeldfunctie
Hanneke de Graaf van het Erasmus MC werkt al tien jaar met hart en ziel aan dit en andere Rotterdamse preventieprogramma’s. Op het congres 17 mei vertelt zij over de grote betekenis van dit project voor de gezondheid van de allerkleinsten in Rotterdam. Ook geeft zij aan hoe dit project als voorbeeld kan dienen voor andere steden.
Andere preventieprogramma’s
Het actieprogramma Kansrijke Start heeft tot doel om kinderen een kansrijke start te geven. Andere actieprogramma’s richten zich op andere levensfasen van kinderen. Zo draait Zorg voor de Jeugd om het verbeteren van de jeugdhulp, de jeugdbescherming en de jeugdreclassering, zodat kinderen, jongeren en ouders op tijd passende hulp ontvangen. Het actieprogramma Geweld hoort nergens thuis richt zich op het eerder en beter signaleren van huiselijk geweld en kindermishandeling en op het stoppen en duurzaam oplossen ervan om de schade te beperken. Scheiden zonder Schade wil schade bij kinderen als gevolg van (huwelijks)scheidingen van hun ouders tegengaan. Het Nationaal Preventieakkoord richt zich op specifieke thema’s zoals roken en alcohol, die eveneens invloed kunnen hebben op de eerste 1000 dagen van kinderen. Het traject Preventie en ondersteuning rondom onbedoelde (tiener)zwangerschappen draagt bij aan het verminderen van dergelijke zwangerschappen.
Nieuwe interventies
De activiteiten van Kansrijke Start zijn geordend naar drie lijnen: Vòòr de zwangerschap, tijdens de zwangerschap en na de geboorte. Bij elke actielijn staan de volgende zaken centraal: Het vormen van coalities van burgers en professionals (1), het maken van een perinatale atlas zodat duidelijk is in welke wijk de grootste problemen zich voordoen (2) en (3) het maken van een menukaart van interventies die werken zoals VoorZorg, Samen Starten en Stevig Ouderschap. De nieuwste versies van deze interventies komen op het congres Vroeg begonnen, veel gewonnen op 17 mei uitgebreid aan de orde in diverse parallelsessies.
Voorbeelden uit de praktijk
Ook de besteding van de €41 miljoen voor het genoemde actieprogramma komt aan bod op het congres. Marcelle Hendrickx (Wethouder Gemeente Tilburg) en Mascha Kamphuis (oud-voorzitter AJN Jeugdartsen Nederland en nauw betrokken bij het Landelijk Expertisecentrum Kindermishandeling) houden plenaire voordrachten over een Kansrijke Starten geven voorbeelden van actielijnen, coalities, menukaarten en interventies die werken.
Meepraten en meedenken
Naast plenaire sprekers zijn er parallelsessies, workshops en flitspresentaties over diverse medische en sociale onderwerpen. Van interessante innovatieve projecten zoals Het huis van het Kind in Vlaanderen en SPARK tot het verhogen van de vaccinatiegraad. Wil je in een dag op de hoogte raken van alle actuele ontwikkelingen rond preventie in de eerste 1.000 dagen? Wil je actief meepraten en meedenken over een kansrijke start voor de allerkleinsten? En wil je inspirerende collega’s en andere professionals ontmoeten? Bekijk dan hier het uitgebreide programma en de sprekers en meld je aan.