Onder het preventie-akkoord staan zeventig handtekeningen: per koepelorganisatie één. Tijdens de voorbereiding ervan stond het parlement buitenspel: het ging daar niet over. Toen het reeds getekend was, volgde een politieke discussie. Maar die kwam als mosterd na de maaltijd. Dit is een voorbeeld van polderpolitiek: de regering sluit met maatschappelijke organisaties een overeenkomst. Zij verwerft daardoor draagvlak bij hen en hoopt op een hogere kans van implementatie. Een ander recent voorbeeld zijn de hoofdlijnenakkoorden die de regering sloot met branche-organisaties in de zorg over onder meer de budgettaire groei tot 2022. Buiten de zorg doet het poldermodel zich ook voor. Ik noem het Nederlandse Klimaatakkoord van juni 1919 met meer dan zeventig ondertekenaars en met vijf overlegtafels.
Commissies met een vooraanstaande voorzitter
De afgelopen drie maanden kwam een nieuwe vorm van beleidsvoorbereiding naar voren. Johan Remkes, Hans Borstlap en Wouter Bos stopten met polderen en brachten rapporten uit over respectievelijk klimaatopwarming, arbeidsvoorwaarden en zorg voor zelfstandig wonende ouderen. In bun commissies zaten leden op persoonlijke titel, veelal wetenschappers en andere deskundigen. Hun rapporten kregen grote aandacht van massamedia en vakpers. Politieke partijen ontvingen de rapporten welwillend. In het veld was de ontvangst minder enthousiast.
Een trendbreuk
Is hier sprake van een trendbreuk? Kunnen we ook zware commissies verwachten over de regionale samenwerking van ziekenhuizen, de bestuurlijke inrichting van de zorg voor de jeugd, en de arbeidstekorten in de zorg? Want de zorgpolder komt niet tot oplossingen over deze vraagstukken. Ik ben het eens met de regering dat het poldermodel niet werkt bij grote maatschappelijke vraagstukken. Dat ze nu met zware commissies werkt juich ik toe. Maar er zijn andere opties van beleidsvoorbereiding, bijvoorbeeld die met groenboeken en witboeken.
Kleurboeken als alternatief
De Belgische beleidsarts Ri de Ridder bracht vorige maand het boek Goed Ziek: Hoe we onze gezondheidszorg beter kunnen maken uit. Hij was jarenlang directeur-generaal van het RIZIV, vergelijkbaar met het Zorg Instituut Nederland. Hij onderscheidt vier voor mij nieuwe woorden bij beleidsvorming. Het Groenboek (Engels: green paper) is een discussienota die eindigt in enkele scenario’s oftewel beleidsopties. Die krijgt brede verspreiding. Maatschappelijke organisaties, beleidsinstanties, onderzoeksinstituten en burgers krijgen ruimte om te reageren. Hun reacties zijn openbaar. Daarna volgt een Witboek (White Paper)van de Belgische regering. Dat sluit aan op het Groenboek en de commentaren daarop. Regering en parlement nemen een besluit. De Ridder onderscheidt daarnaast het Zwartboek waarin soms individuele casussen leiden tot grote beleidswijzigingen. Een Nederlands voorbeeld betreft de moeder van Hugo. De beschrijvingen van zoonlief leidden tot 2 miljard extra uitgaven voor verpleeghuiszorg. Tenslotte noemt De Ridder het Bruinboek, waarin beleidsvoorstellen worden beoordeeld op de politieke kwaliteiten van Macchiavelli: Blijft de regering met deze voorstellen aan de macht? Deugden de groen-, wit- en zwartboeken? Heeft het voorstel binnen en buiten het parlement en bij de bevolking zelf voldoende draagvlak? Auteurs van bruinboeken zijn aan te treffen onder spindokters, bewindslieden, politieke commentatoren bij massamedia en ook bij columnisten in de vakpers.
Wat is de beste beleidsvoorbereiding?
The proof of the pudding is in the eating. Dit Engelse spreekwoord gaat op bij het beoordelen van het poldermodel, het werk van publiciteit trekkende commissies en uitgebrachte groen- en witboeken. Het is te vroeg om te beoordelen of er sinds Remkes, Borstlap en Bos sprake is van een afscheid van het poldermodel. Ik hoop dat de beleidsvorming die het meeste bijdraagt aan verbeteren van de volksgezondheid gemeengoed gaat worden.
Deze blog verscheen op 25 februari ook in het vakblad Zorgvisie.
Congres Agenda
Op het congres Ziekenhuiszorg bij groeiende vraag en tekort aan handen toch toegankelijk en betaalbaar in 2030 komt het onderwerp beleidsvoorbereiding zonder te polderen aan de orde. Dat vindt plaats in Utrecht op 19 mei. Klik hier voor meer informatie en inschrijving.