Johan Mackenbach over de covid-19 pandemie

Door Paul van der Velpen.

Johan Mackenbach is er niet de persoon naar om elke avond op TV zijn mening te geven over de manier waarop we in Nederland de covid-19 pandemie bestrijden. Zijn blik is beschouwender, daarmee niet minder betrokken. In zijn afscheidsrede stelt hij zich de vraag: Hoe zal men over 20 of 50 jaar terugkijken op de covid 19 pandemie? Hij vermoedt het volgende antwoord.

Ziekte van de vooruitgang

Om te beginnen zal men vaststellen dat ook covid 19 weer een echte ziekte van de vooruitgang was, veroorzaakt door een virus dat effectief gebruik maakt van onze moderne manier van leven. Dankzij extensieve exploitatie van de dierenwereld kon het ergens in Azië overspringen van een vleermuis op een mens, dankzij verstedelijking kan het zich via uitgeademde lucht gemakkelijk verspreiden en dankzij globalisering kon het binnen enkele weken de hele wereld overspoelen. Daarin lijkt covid 19 op influenza. Influenza kwam in 16^e eeuw naar Europa en heeft daarna meerdere grote epidemieën veroorzaakt waarbij de verspreiding steeds sneller ging met dank aan stoomschepen en stoomtreinen en later het vliegtuig. De Spaanse griep van 1918 was de eerste influenza pandemie waarbij is geprobeerd de verspreiding in te dammen, echter nauwelijks in Nederland waar deze pandemie een gigantische oversterfte veroorzaakte. Latere influenza pandemieën hebben veel minder schade aangericht. En in Nederland zijn de pandemie van 1957 en 1968 in de sterftecijfers nauwelijks terug te vinden. 

Slachtoffers en tegenmaatregelen

De covid 19 pandemie heeft in Nederland tot nu toe 10.000 extra doden veroorzaakt. Dat zijn er 10.000 te veel, maar als het hierbij blijft zal het slechts een klein piekje in de historische tijdsreeksen achterlaten. Daarbij komt dat de doden vooral vielen onder mensen met ernstige gezondheidsproblemen zodat verlies van verloren levensjaren relatief gering is. Het aantal verloren gezonde levensjaren was nog kleiner. De gezondheidsschade heeft gelukkig nog geen apocalyptische proporties aangenomen en dat is vermoedelijk gekomen door drastische tegenmaatregelen. Daarmee lijkt het historisch interessante van covid 19 niet het aantal slachtoffers te worden maar de enorme schaal van de tegenmaatregelen. Niet eerder in de recente geschiedenis zijn hele samenlevingen deels stil gelegd om een pandemie te bedwingen en de offers die daarvoor moeten worden gebracht zijn ongehoord groot. De schade van sociale isolatie, gesloten scholen, afschalen van gezondheidszorg moeten nog berekend worden, maar nu staat al vast dat economische schade al in de vele tientallen miljarden loopt. 

Economische schade en Qaly’s

Minister Hoekstra heeft tot nu toe 45 miljard euro uitgetrokken. Dat is nog maar een deel van het geld dat nodig zijn. De vraag zal komen hoe deze kosten zich tot de opbrengsten verhouden. Hoeveel gezondheidsschade wordt voorkomen. Slechts naar gissen. Een redelijke schatting is dat zonder ingrijpen 80.000 mensen zouden zijn overleden. Minus de 10.000 die ondanks de maatregelen toch zullen overlijden kom je op 70.000. Maal de 4 gewonnen levensjaren per individu kom je op 280.000 gewonnen gezonde levensjaren. Dat is 160.000 euro per Qaly. Dat is veel meer dan we normaal in gezondheidszorg mogen uitgeven aan een nieuwe vaccinatie, of zelfs nieuwe kankermedicijnen. Het unieke van deze pandemie is de enorme betalingsbereidheid, vrijwel overal ter wereld om dreiging van groot aantal sterfgevallen af te wenden. Wat zullen toekomstige generaties hiervan vinden? Ik verwacht dat men bewondering zal hebben voor onze daadkracht en solidariteit, maar ook knarsentandend zal terugkijken. Ook dit hoofdstuk in de geschiedenis van de volksgezondheid is minder onschuldig dan het lijkt, en wel om drie redenen

1^e. de kosten en opbrengsten zijn zeer scheef verdeeld. Niet alleen vergroten de maatregelen de ongelijkheid, maar ook komen de kosten vooral bij jongeren terecht terwijl het de ouderen zijn die er baat bij hebben. Wat wordt versterkt doordat de kosten van het steunpakket via gratis leningen worden doorgeschoven naar de toekomst.

2^e. omdat deze pandemie te voorkomen was geweest als we eerder waarschuwingen ter harte hadden genomen. We WISTEN dat dit een keer zou kunnen gebeuren b.v.na de SARSepidemie van 2002, maar echte radicale Public Health-maatregelen zijn toen uitgebleven

Deze pandemie was te voorkomen

We hadden meer kunnen doen om overspringen van virussen uit wilde natuur te voorkomen. Door sluiting van wet-markets in Azië. We hadden meer kunnen doen om verspreiding tegen te gaan door betere waarschuwingssystemen en snellere blokkades van reisbewegingen. We hadden ons kunnen voorbereiden door minder ingrijpende lockdown scenario’s uit te werken en voorraden beschermingsmiddelen aan te leggen en we hadden de Public Health-infrastructuur kunnen versterken in plaats van af te schalen zoals door de bezuinigingen na de crisis van 2008 is gebeurd. Het is daarom te hopen dat de enorme betalingsbereidheid tijdens de pandemie ook straks gaat gelden voor maatregelen die nodig zijn om herhaling te voorkomen.

3^e. dit is reden voor knarsetanden: toekomstige generaties zullen nog beter dan wij beseffen dat het geld dat besteed is aan bestrijding van covid 19 gebruikt had kunnen worden voor andere belangrijke zaken zoals klimaatbeleid en behoud biodiversiteit. Dat knarsetanden kan alleen voorkomen worden wanneer deze crisis wordt benut om de transitie naar een duurzame samenleving te versnellen ipv uit te stellen. 

Ps. De cijfers die Mackenbach in zijn afscheidsrede (23 oktober 2020) noemt t.a.v. oversterfte en kosten zijn afgelopen maanden wat veranderd, maar dat maakt voor de lijn van redeneren niet veel uit.