Door Wim van Dalen, directeur Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP en voorzitter European Centre for Monitoring Alcohol Marketing (EUCAM).
Onlangs is door het European Centre for Monitoring Alcohol Marketing (EUCAM) een herziene versie uitgegeven van ‘The Seven Key Messages of the Alcohol Industry’. In dit rapport worden 7 specifieke marketing strategieën beschreven en becommentarieerd die de alcoholindustrie wereldwijd toepast. Het doel van het rapport is om professionals die in hun functie met de alcoholindustrie te maken hebben te voorzien van effectieve achtergrondinformatie over haar manipulatieve wijze van communiceren en om te voorkomen dat zij te gemakkelijk meegaan in een vals frame over de oorzaken van het alcoholvraagstuk. Het rapport is door ondergetekende geschreven en daarna meegelezen en becommentarieerd door een zestal bekende wetenschappers. Het Engelstalige rapport verschijnt binnenkort in enkele andere talen waaronder in het Nederlands. Onderstaand een samenvatting. Op verzoek van de redactie beperkt de auteur zich tot vier van de zeven marketing strategieën. Deze vier hebben te maken met de zorgverlening.
De grootste zorg van de alcoholindustrie: invoering van effectieve beleidsmaatregelen.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is duidelijk: jaarlijks sterven er wereldwijd meer dan 3 miljoen mensen als gevolg van alcoholgebruik. In Europa gaat het om ruim 1 miljoen doden. Wat Nederland betreft zijn de cijfers niet minder indrukwekkend: wij hebben te maken met ruim 8.300 doden per jaar[1]. En de jaarlijkse maatschappelijke en private kosten van alcoholgebruik worden door het RIVM geschat op 4,2 tot 6,1 miljard euro[2].
De drie meest effectieve maatregelen die de WHO alle overheden nadrukkelijk aanbeveelt zijn inmiddels overbekend: verhoog de prijs van (de vaak veel te goedkope) alcohol, beperk de beschikbaarheid (alcohol is veel te gemakkelijk verkrijgbaar) en verbiedt reclame en sponsoring (het causale verband tussen alcoholreclame en risicovol alcoholgebruik staat buiten kijf).
Invoering van deze zogenaamde Three Best Buys is zeer nadelig voor de inkomsten van de alcoholindustrie met als gevolg dat zij zich daar wereldwijd tegen verzetten. En dat verzet van de alcoholindustrie is heel slim onderbouwd. Zo slim dat menig professional die met de alcoholindustrie te maken heeft pas na langere tijd haar verdedigingsstrategieën doorziet. In dit artikel worden enkele ‘Key Messages’ van de alcoholindustrie beschreven.
Boodschap 2: Alcoholproblemen zijn vooral persoonlijke problemen
In de genoemde uitgave van EUCAM luidt boodschap 2: ‘Alcohol problems are caused by a small group of people who have other problems and therefore cannot handle alcohol’. De suggestie is duidelijk: problemen als gevolg van alcoholgebruik zijn niet het gevolg van het product alcohol, maar ontstaan door het verkeerd gebruiken van dat product. Dat betekent dat de ‘oplossing’ van het probleem primair bij de gebruiker moet worden gezocht. Daarom promoot de alcoholindustrie wereldwijd ‘Responsible drinking’. En, zo redeneert de alcoholindustrie, als alcoholproblemen het gevolg zijn van onverantwoord gedrag, is het natuurlijk niet logisch dat de overheid maatregelen neemt die alle drinkers treffen, zoals een hogere prijs. De industrie durft hardop te beweren dat de door de WHO aanbevolen Three Best Buys niet effectief zijn en dat je daarmee bovendien de overgrote meerderheid van de drinkers straft voor het gedrag van een kleine groep onverantwoorde drinkers.
In Nederland is door staatssecretaris Paul Blokhuis een Nationaal Preventieakkoord gesloten met 70 organisaties. Doel is om in 2040 een gezonder Nederland te hebben gecreëerd, door roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik terug te dringen. Die term problematisch alcoholgebruik sluit perfect aan op het denkframe van de alcoholindustrie. Preventie van problematisch alcoholgebruik betekent immers dat het er niet om gaat om het alcoholgebruik in Nederland te doen verminderen, maar om mensen meer verantwoord met drank te leren omgaan. Voor de alcoholindustrie was het dan ook ideaal dat het regeerakkoord in 2017 repte over de aanpak van problematisch alcoholgebruik. Mogelijk als resultaat van hun lobby.
Tenslotte: de industrie beweert dat haar product uitsluitend bedoeld is voor ‘verantwoorde drinkers’. Onderzoek onder de afnemers van alcohol levert een geheel ander beeld op. Zo blijkt uit een Engelse studie dat twee-derde deel van de winst van de alcoholindustrie afkomstig is van overmatige drinkers. Anders gezegd, dankzij de ‘onverantwoorde drinkers’ floreert de alcoholindustrie[3].
Boodschap 4: Alcoholreclame heeft geen nadelig effect
De Engelse tekst van boodschap 4 luidt: ‘Alcohol advertising does not lead to an increase in alcohol consumption’.Met daarbij nog als aanvulling de volgende bewering: ‘Alcohol advertisements do not make people drink more. They simply assist the consumer in choosing the best brand’. Het behoeft geen betoog dat alcoholreclame van levensbelang is voor de alcoholindustrie. Er worden wereldwijd jaarlijks miljarden in geïnvesteerd. Uit tal van wetenschappelijke studies blijkt dat alcoholreclame aantoonbaar medeverantwoordelijk is voor het alcoholgebruik door minderjarigen. Vooral de enorme opkomst van alcoholreclame via sociale media kun je ronduit zorgelijk noemen. Het is domweg niet te reguleren. Als je de industrie hierop aanspreekt is hun goed voorbereide antwoord: ’Onze reclame is erop gericht de consument ons merk te laten drinken, niet om ze méér te laten drinken. Bovendien hebben we strakke regels afgesproken waaraan we ons moeten houden. Onze reclame is zeer verantwoord, goed vastgelegd in regelgeving en we richten ons uitsluitend op volwassenen’. De lobby van de Europese alcoholindustrie om reclame zelf te mogen regelen is zowel op EU niveau als op landelijk niveau tot dusver zeer succesvol. Slechts een beperkt aantal landen, waaronder Litouwen, Zweden en Frankrijk, slaagt erin om alcoholreclame helemaal of in bepaalde mate te binden aan effectieve wettelijke regels. Nederland spant wat de niet-regulering van alcoholreclame betreft in Europese Unie de kroon. Zelfs de wettelijke vastgelegde Europese regelgeving is in Nederland omgezet in zelfregulering waarbij de alcoholindustrie de belangrijkste vinger in de pap heeft.
Boodschap 7: Alcohol problems can only be solved when we work together
Een bekende strategie van de alcoholindustrie is dat ze alle voor hen belangrijke partijen aanbiedt om met hen samen te werken, niet alleen met overheden, maar ook met maatschappelijke organisaties zoals de studentenverenigingen en de sportwereld. Wereldwijd is de alcoholindustrie betrokken bij honderden van deze Corporate Social Responsibility (CSR) projecten met als doel om hun imago hoog te houden, effectieve samenwerkingsverbanden aan te gaan en te voorkomen dat er draagvlak ontstaat voor effectieve beleidsmaatregelen zoals de Three Best Buys. In het EUCAM-rapport worden diverse van dergelijke projecten beschreven.
Het is voor een ieder duidelijk waarom de Nederlandse brouwers, de slijters, de horeca, de supermarkten, NOC*NSF en andere belangrijke commerciële partijen graag bij VWS aan tafel zitten om het Nationaal Preventieakkoord mede vorm te geven. Met als gevolg dat in dat polderoverleg veel aandacht is besteed aan voor de alcoholbranche veilige thema’s als voorlichting aan jongeren, vroeg-signalering van alcoholproblemen en e-learning van alcoholverkopers. Effectieve maatregelen op het gebied van prijs, beschikbaarheid en reclame zijn steeds van tafel geveegd. Uit rapporten van de RIVM weten we inmiddels dat we met dit akkoord dan ook zo goed als niets verder zijn gekomen[4].
Tenslotte
De verwachting is dat eind dit jaar de Nederlandse versie verschijnt van het rijk geïllustreerde EUCAM rapport. Wie een PDF exemplaar van de Engelse versie wil ontvangen kan deze opvragen via eucam@eucam.info. Ook kan een hard copy exemplaar (€ 1,50) worden toegestuurd.
[1] *GBD 2019 Risk Factors Collaborators. Global burden of 87 risk factors in 204 countries and territories, 1990–2019: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2019. The Lancet 396 (2020), 1223–1249. Supplementary appendix 2b (Part 2 of 2).
[2] Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Maatschappelijke kosten-baten analyse van beleidsmaatregelen om alcoholgebruik te
verminderen ; RIVM Rapport 2018-0146; herziene versie van RIVM Rapport; 2016-0133; G.A. de Wit et al
[3] [3] Bhattacharya, A., Angus, C., Pryce, R., Holmes, J., Brennan, A., & Meier, P. S. (2018). How dependent is the alcohol industry on heavy drinking in England?. Addiction, 113(12), 2225-2232
[4] Voortgangsrapportage Nationaal Preventieakkoord|RIVM; November 2020
Kijk op de congresagenda van de Guus Schrijvers Academie: Op 10 december vindt het Congres Op weg naar een gezonde generatie; samenwerken in de regio plaats. Vooraanstaande sprekers delen dan actuele inzichten. Het congres is op locatie in Utrecht of online te volgen!