Door Regina The, algemeen directeur van het Zorgkeuzelab.
Het Zorgkeuzelab.nl te Delft ontwikkelt al jarenlang keuzehulpen. Het lab heeft 42 ziekenhuizen als klant en werkt samen met meer dan honderd professionele teams. Op verzoek van de redactie schetst Regina The hieronder de stand van zaken met keuzehulpen in Nederland.
Samen Beslissen leidt tot betere zorg
Bij Samen Beslissen zoeken mensen samen met een zorgverlener naar de behandeling of zorg die het beste bij hen past. Wat het beste past, hangt mede af van wat iemand belangrijk vindt. Samen beslissen begint bij een goed gesprek waarin patiënt en zorgverlener samen alle opties bespreken: wat deze betekenen voor iemands leven. Samen beslissen ze dan welke zorg het beste bij de patiënt past. Binnen de zorg is veel aandacht voor Samen Beslissen. Zo is Shared Decision Making onderdeel van diverse strategische doelstellingen, visies en hoofdlijnakkoorden. Samen beslissen verbetert de kwaliteit van zorg. Patiënten zijn onder andere meer tevreden en trouwer aan afspraken als zij worden betrokken bij de beslissing. Dit leidt tot gepaster gebruik van zorg.
Nagenoeg alle zorgverleners en patiënten onderschrijven het belang en de meerwaarde van samen beslissen. Zo blijkt uit onderzoek van Patiëntenfederatie Nederland dat 94% van de patiënten behoefte heeft aan samen beslissen met de zorgverlener. Uit de Transparantiemonitor 2019/2020 van het Nivel blijkt dat ook onder artsen breed draagvlak is voor samen beslissen. Zo is meer dan 95% van de zorgverleners voorstander en meer dan 90% is van mening dat samen beslissen bijdraagt aan de best passende zorg voor patiënten.
Samen beslissen nog geen routine
In de laatste transparantiemonitor van het Nivel is echter ook te zien dat samen beslissen tussen patiënten en zorgverleners slechts mondjesmaat toeneemt. Het is nog geen vanzelfsprekendheid in alle spreekkamers. Er is tevens een mismatch tussen patiënten en artsen in ervaren mate van samen beslissen. Artsen ervaren vaker dan patiënten dat zij samen een keuze maken over de juiste behandeling. Uit de patiëntenmonitor Samen beslissen in de zorg van Patiëntenfederatie Nederland blijkt dat bijna de helft van de patiënten niet meerdere mogelijkheden voorgelegd kreeg door de zorgverlener. En één op de zeven patiënten zegt zich te weinig betrokken te voelen bij de uiteindelijke beslissing over hun behandeling.
Keuzehulp bewezen effectief in ondersteuning gesprek
Onderzoek toont aan dat een keuzehulp een bewezen effectief hulpmiddel is om samen beslissen tussen patiënt en behandelaar te stimuleren. Een keuzehulp is een (online) instrument waarin onafhankelijke medische informatie over behandelmogelijkheden, voor- en nadelen en persoonlijke voorkeuren van de patiënt aan bod komen. Niet iedere patiënt vindt immers hetzelfde belangrijk. Belangrijke voorwaarde is echter wel dat de keuzehulp wordt ingezet in het gesprek tussen patiënt en zorgverlener. Het leidt dan tot:
- Beter geïnformeerde patiënten;
- Meer betrokkenheid van patiënten bij de behandelkeuze;
- Een effectiever consult, zonder dat het extra tijd kost.
Patiënten zijn na het gebruik van een keuzehulp beter voorbereid op het gesprek met de zorgverlener, kunnen meer gerichte vragen stellen en ervaren meer eigen regie door actief mee te denken en te beslissen. Ook voor zorgverleners is er meerwaarde omdat ze ervaren dat de gesprekken met patiënten effectiever zijn. Gemaakte keuzes sluiten beter aan bij de patiënt en de verwachting over de behandeling is realistischer, waardoor ze ook meer gemotiveerd zijn de gehele behandeling te volgen.
Beschikbaar stellen van een keuzehulp is niet genoeg
De afgelopen jaren is er in Nederland een sterke ontwikkeling geweest van keuzehulpen om ondersteuning te bieden in het gesprek tussen zorgverleners en patiënten. Toch blijkt uit de monitors van het Nivel en Patientenfederatie Nederland dat samen beslissen nog geen vanzelfsprekendheid is.
Enkel het beschikbaar stellen van een keuzehulp is niet voldoende. Als patiënten niet weten dat ze een keuze hebben of dat er een keuzehulp is die ze daarbij kan ondersteunen, zullen ze hem niet op het juiste moment tot hun beschikking hebben. Daarnaast is het voor patiënten vaak lastig om te beoordelen of een keuzehulp op hun situatie van toepassing is, en weten ze niet altijd voor welke opties zij in aanmerking komen. Tevens ervaren veel patiënten een barrière om in een gesprek met de zorgverlener hun eigen mening of voorkeur te delen als ze daarvoor niet expliciet worden uitgenodigd.
Voor effectief gebruik van een keuzehulp zijn structurele inbedding in het lokale zorgtraject en stimulans vanuit de zorgverlener dus essentieel. Gedegen implementatie van de keuzehulp in het zorgtraject waarborgt dat:
- Patiënten de keuzehulp op het juiste moment ontvangen;
- Patiënten weten welke keuzes van toepassing zijn in hun situatie;
- Er ruimte is voor patiënt en zorgverlener om samen het goede gesprek te voeren en écht samen te beslissen.
Vier factoren om met keuzehulpen impact te bereiken in de spreekkamer
Om keuzehulpen de komende jaren structureel in te zetten ter ondersteuning van samen beslissen is een aantal factoren van belang.
Ten eerste vraagt duurzame inzet van keuzehulpen om lange termijn commitment van een groot netwerk van stakeholders, waaronder zorgverleners, wetenschappelijke verenigingen en patiëntenverenigingen. Dit draagt bij aan een breed gedragen keuzehulp en landelijke uitrol. Daarbij wordt tijdens het ontwikkeltraject belangrijke kennis opgedaan over gemaakte keuzes en gevoeligheden in discussies. Deze kennis en achtergrond vormen de basis voor de implementatie. Het draagvlak en de betrokkenheid van stakeholders dient tijdens het gehele proces van ontwikkeling, implementatie en actualisatie te worden behouden.
Ten tweede is duurzame implementatie van een keuzehulp in het zorgtraject essentieel. Zonder daadwerkelijke inbedding in het lokale zorgtraject, waarbij de keuzehulp wordt ingezet als vast ondersteunend onderdeel van het gesprek tussen patiënt en zorgverlener is de impact van de keuzehulp beperkt. Goede implementatie vraagt om een gedreven implementatieteam, intrinsiek gemotiveerde zorgverleners die geloven in de meerwaarde van samen beslissen en hoe de keuzehulp hen daarbij kan ondersteunen. Dit in combinatie met duidelijke (werk)afspraken, metingen over het verloop en structurele evaluaties.
Ten derde moet de kwaliteit van een keuzehulp worden gegarandeerd. Betrouwbare en actuele informatie is voor zorgverleners en patiënten een vereiste. Wanneer richtlijnen veranderen vraagt dat om een update van keuzehulpen. Ook feedback van gebruikers (zorgverleners en patiënten) geeft input voor continue verbetering. Actualisatie en doorontwikkeling van een keuzehulp zijn een cyclisch proces die geborgd moet worden.
Ten vierde zijn structurele middelen nodig om de ontwikkeling, actualisatie, onderhoud en structurele implementatie van keuzehulpen in de zorgpraktijk te bekostigen.
Samen beslissen vanzelfsprekend
Tot slot, samen beslissen is mensenwerk dat begint bij een goed gesprek tussen patiënt en zorgverlener. Waarbij de inzet van keuzehulpen niet de heilige graal is, maar wel zichtbaar bijdraagt om samen beslissen meer vanzelfsprekend te maken. Om de impact van samen beslissen te laten landen in élke spreekkamer en duurzaam te borgen is structurele investering van tijd, aandacht en middelen nodig voor ontwikkeling, actualisatie én implementatie in het zorgtraject.