Door Aris Prins, apotheker en voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP).
Een zelfstandige vaccinatiebevoegdheid voor apothekers past binnen de kennis en kunde van de apotheker als medicatiespecialist en zorgverlener. In het buitenland vaccineren zij daarom al sinds jaar en dag. In Nederland liggen volop kansen. Een succesvolle pilot in Friesland heeft dat in de coronacrisis laten zien. De inzet van een laagdrempelige zorgverlener zoals de apotheker, in de wijk en dicht bij de patiënt, heeft een grote meerwaarde als aanvulling op de grote vaccinatiecentra. KNMP-voorzitter Aris Prins pleit hieronder voor die aanvulling.
Dagelijkse praktijk in het buitenland
In ons omringende landen dragen apothekers middels vaccinatie al sinds jaar en dag bij om risico’s op ziektelast te verkleinen. Als we kijken naar de kaart van Europa, zien we dat apothekers van Ierland tot Griekenland, en van Noorwegen tot Portugal, reeds vaccineren. Welke vaccins de apotheker toedient tegen welke infectieziekten, verschilt per land. Om één voorbeeld verder toe te lichten: Ierse apothekers dragen sinds de winter van 2011 bij aan de jaarlijkse griepvaccinatie. Daarbij richten zij zich onder meer op de hoogrisicogroepen die regelmatig de apotheek bezoeken. Het vaccineren doen apothekers complementair aan onder meer huisartsen. En daardoor stijgen de gezette vaccinaties.
België en Duitsland wijzigden de wet
Ook tijdens de coronapandemie zetten veel Europese buurlanden volop in op apothekers om hen fijnmazig, in de wijk, dicht bij de patiënt, mee te laten vaccineren. Zo hebben Britse openbare apothekers afgelopen jaar 21 miljoen COVID-19-vaccins toegediend. Ook in Duitsland en België is de hulp ingeschakeld van apothekers om COVID-19-vaccinaties te zetten. In een zeer kort tijdsbestek werd zowel bij onze ooster- als zuiderburen de wet daarvoor gewijzigd. De Belgische minister Vandenbroucke (Volksgezondheid) gaf in een radio-interview aan hiermee de drempel voor het coronavaccin te verlagen, en zo twijfelaars of weigeraars over de streep te trekken. In een eerder artikel in deze Nieuwsbrief schetste apotheker Marleen Haerms, hoe Belgische apothekers de voorzet leverden voor deze wetswijziging.
Nederland: weinig flexibiliteit in uitvoering vaccinaties
In Nederland liggen dus nog volop kansen. Vorig jaar concludeerde de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) nog dat Nederland ‘weinig flexibiliteit in aanbod en uitvoering van vaccinaties kent’. Er kan volgens dit adviesorgaan niet worden afgeweken van het bestaande stramien, zoals het vaccinatieschema, de locatie en het moment van vaccineren en de zorgverlener die vaccineert. Er worden volgens de RVS kansen gemist door geen vaccinaties aan te bieden via bijvoorbeeld apotheken.
Vaccineren is voorbehouden handeling
Het toedienen van een vaccin door middel van een injectie is volgens de Wet BIG een zogeheten ‘voorbehouden handeling’. Het zelfstandig toedienen van vaccinaties is in Nederland toebedeeld aan een selecte groep zorgverleners. Apothekers vallen daar momenteel niet onder. Zij beschikken dus niet over een zelfstandige vaccinatiebevoegdheid. Maar: het is mogelijk om in opdracht en onder toezicht van zelfstandige zorgverleners, bijvoorbeeld artsen, te vaccineren. Dat gebeurde ook op de grote priklocaties. Onder verantwoordelijkheid van een aanwezige arts mochten GGD-medewerkers de vaccinaties toedienen.
Grote waardering voor vaccinatie-hulp van apothekers
Hoewel apothekers in tegenstelling tot hun collega’s in het buitenland niet over een zelfstandige vaccinatiebevoegdheid beschikken, hebben zij toch tijdens de COVID-19-pandemie hun verantwoordelijkheid genomen. Sinds de start van het COVID-19-vaccinatieproces hebben apothekers in heel Nederland bijgedragen aan het ompakken, vervoeren en het voor toediening gereedmaken van de vaccins. Daarmee oogstten zij veel waardering. Dankzij die hulp werd onder meer spillage van vaccins voorkomen. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) gaf aan onder de indruk te zijn van de ondersteuning. Het is heel positief dat de expertise uit de apotheken breed ingezet wordt in de hele vaccinatiecampagne, schreef de toezichthouder vorig jaar.
COVID-19: uitgestoken hand vanuit Friesland
En zo werd ook de inzet van apothekers in Friesland gewaardeerd. Apothekers daar konden zich vrijwillig aanmelden voor priklocaties in diverse Friese steden om te helpen bij het voor toediening gereedmaken van de vaccins. Maar volgens de Friese apothekersorganisatie zat er meer in het vat. De Friese apothekers benadrukten de kansen om je – net als in het buitenland – laagdrempelig bij de apotheek te laten vaccineren. In de wijk, dicht bij de patiënt. De apothekers zagen dat hun apotheek bekend en vertrouwd is, en dat je met persoonlijke aandacht de vaccinatiegraad verder kunt verhogen.
Apotheker als medicatiespecialist en zorgverlener
Die gedachtegang van de Friese apothekers sluit aan bij hoe de KNMP al langer aankijkt tegen het vaccineren. Een bevoegdheid past binnen de kennis en kunde van de apotheker als medicatiespecialist en zorgverlener. Allereerst: als medicatiespecialist. De apotheker is de expert als het gaat om de individuele farmaceutische zorg aan cliënten en de werking van geneesmiddelen. Met hun kennis en kunde borgen apothekers veilig en effectief gebruik van geneesmiddelen. Ook vaccins vallen daaronder. Daarnaast: als zorgverlener. Het vaccineren past bij de rol van de apotheker als meest laagdrempelige zorgverlener in de wijk, waar je zonder afspraak eenvoudig binnen loopt.
November 2021 pilot gaat van start
Terug naar Friesland. De Friese apothekers spraken dus in 2021 de wens uit om mee te vaccineren. De regionale apothekersvereniging ging samen met GGD Fryslân om tafel over de toegevoegde waarde van fijnmazig vaccineren via de apotheek. Die gesprekken leidden tot een pilot. Demissionair minister De Jonge (VWS) maakte begin november 2021 bekend dat Nederland die maand voor het begon met een pilot waarin apotheken worden ingericht als vaccinatielocatie. De pilot had als doel om fijnmazig wijk- en doelgroepsgericht te vaccineren. In eerste instantie zette de GGD Friesland drie apotheken in Sneek in als pop-up locatie. Later die maand ging een pilot van start in een andere Friese apotheek waar apothekers de COVID-19-vaccins zelf toedienden.
Apotheek had zelfde constructie als GGD-locatie
Daarvoor was een zelfde constructie nodig als voor GGD-medewerkers die in grote vaccinatielocaties vaccineerden. Apothekers in Friesland mochten in opdracht en onder toezicht van een arts vaccineren. Er werd een overeenkomst opgesteld en getekend met een arts, in de vorm van een bekwaamheidsverklaring en aanvullende werkafspraken. Met de regionale GGD werd eveneens een goede samenwerkingsafspraken gemaakt; over bijvoorbeeld het leveren en bewaren van flacons.
Pilot had succes
En de pilot had succes. De conclusie was dat het fijnmazig vaccineren door apothekers in de wijk bijdroeg aan het verhogen van de vaccinatiegraad. De korte reisafstand en het prikken zonder afspraak waren veelvoorkomende redenen voor vaccinatie in de Friese apotheek.
Over georganiseerd en te veel regelgeving
Maar: het eenvoudigste in deze pilot was het zetten van de vaccins, stelde de Friese openbaar apotheker Rogier Hilbers. Samen met zijn collega’s initieerde hij deze pilot. Voor de proef in het dorp Oosterwolde moesten dus overeenkomsten worden gesloten tussen de apotheek, de in het gezondheidscentrum gevestigde huisarts en GGD Fryslân. De huisarts, die medisch eindverantwoordelijk was, moest in de buurt zijn tijdens de vaccinatie. Voor de registratie van de vaccinatie in de systemen was tijdens de pilot een GGD-medewerker op locatie nodig.
Was dat niet wat overgeorganiseerd? Kon dat niet wat minder uitgebreid? Het waren vragen die Kamerleden Aukje de Vries (VVD) en Jan Paternotte (D66) eind 2021 stelden. Zij wezen de minister al langer op de toegevoegde waarde van apothekers bij het vaccineren. De minister gaf zijn ministerie de opdracht mee om verder in gesprek te gaan met de KNMP over het vaccineren door apothekers.
VWS en KNMP zijn in gesprek
En die gesprekken tussen de KNMP en het ministerie van VWS lopen momenteel door. Er wordt vanuit het ministerie gewerkt aan een beleidsreactie op de – eerder genoemde – verkenning van het vaccinatiestelsel. Als KNMP zien we graag dat apothekers een grotere rol krijgen bij het vaccineren. Regionale vaccinatiepilots zoals in Friesland kunnen eenvoudig worden uitgebreid. Al moet de opzet ervan een stuk gemakkelijker kunnen. Een zelfstandige vaccinatiebevoegdheid, zoals in het buitenland, is de stap voorwaarts.