De laatste jaren komt het steeds vaker voor dat gewone geneesmiddelen in Nederland niet leverbaar zijn. Dat komt door de lage prijs van sommige medicijnen. Daardoor willen apotheken en groothandels geneesmiddelen zo min mogelijk op voorraad houden. En als er wereldwijd tekorten ontstaan, leveren internationale farmaceuten liever aan andere landen dan het onze.
Groeiend probleem
In 2004 waren er 81 medicijnen (tijdelijk) niet te leveren. Dat aantal groeide jaarlijks door tot 647 in 2016. Dat is 54 keer per maand of ongeveer tweemaal per dag. De stijging voor merkloze pillen is groter dan voor de medicijnen van bekende fabrikanten. Naar verhouding komt dit leveringsprobleem vaker voor in Nederland dan in onze buurlanden. Dit alles staat in een rapport dat eind 2017 uitkwam bij Adviesbureau Berenschot.
Irritaties
Als een geneesmiddel is uitverkocht, levert dat behoorlijk wat irritatie op bij patiënten. Zij krijgen dan andere pillen dan gebruikelijk met soms andere inneeminstructies of in andere hoeveelheden van de werkzame stof per pil. Apothekers moeten regelmatig opnieuw overleggen met huisartsen of ze iets anders mogen leveren. Een heel gedoe. Als groothandelsbedrijven die geneesmiddelen dan willen importeren uit een ander land dan gebruikelijk om het tekort te verhelpen, moeten ze eerst naar de inspectie voor de gezondheidszorg. Die maakt dan een dossier op om te borgen dat die fabrikant in dat andere land echt wel goede waar levert. Terecht, maar in noodsituaties schiet dit niet op.
Oorzaak
De oorzaak dat er steeds vaker tekorten optreden aan medicijnen, komt door de lage betaling in Nederland. Apotheken en hun groothandels willen daarom zo min mogelijk geneesmiddelen op voorraad houden. Want dat laatste is duur vanwege kosten van opslag in een gekoeld magazijn. Verder bederven medicijnen na verloop tijd: wie te veel aan voorraad heeft, dient de pillen te vernietigen.
Onaantrekkelijke markt
De tweede reden is dat internationale fabrikanten Nederland geen aantrekkelijke markt vinden: ze verdienen meer in de buurlanden. Als er wereldwijd tekorten ontstaan, leveren zij liever aan andere landen dan het onze. Verder worden merkloze medicijnen vaak geproduceerd in verre landen met lage lonen en slechte arbeidsomstandigheden. De productieprocessen aldaar zijn niet altijd perfect op orde. Dan kan het voorkomen dat een fabrikant niet kan leveren, ook al stonden daarover dwingende bepalingen in contracten.
Oplossing
De oplossing tegen het uitverkocht raken van geneesmiddelen is ten eerste een algehele prijsverhoging van gewone medicijnen. Ik heb het in dit artikel natuurlijk niet over heel dure medicatie. Nederland kan trots zijn op haar lage kosten van het medicijnengebruik per inwoner en de kwaliteit van de apotheken. Maar ons land is te ver gegaan: Voor een dubbeltje op de eerste rang zitten, is er hier niet bij. Voor een dubbeltje is een land internationaal als laatste aan de beurt bij het uitdelen van medicatie.
Niet verdienen aan geneesmiddelen
Apothekers verdienen tegenwoordig redelijk. Er staat geen Ferrari bij hun voor de deur. Dat kwam twintig jaar geleden wel eens voor, maar nu niet meer. Hun inkomen bestond in 2016 voor 87% uit betaling per terhandstelling. Dit percentage circuleerde op een recent congres, maar kon ik niet terugvinden in een document. Voor ieder doosje met pillen dat een apothekers-assistent overhandigt (ter hand stelt) aan de patiënt, ontvangt de apotheker een apart tarief van de zorgverzekeraar. Dat komt bovenop de vergoeding van de prijs voor het geneesmiddel zelf. De overige 13% ontvangen apothekers grotendeels als winst op die laatste vergoeding en de prijs die zij zelf betaalden bij de inkoop van medicatie. Minder dan één procent van hun inkomsten komt uit advisering die ik verderop bespreek.
Inkoop door overheid
Het maken van winst op geneesmiddelen door een apotheker vind ik ethisch onjuist. Professionals dienen niet te verdienen op middelen die zij aanbieden. Hebzucht verdringt dan professionele drijfveren, die gericht zijn op verbeteren van de gezondheid van patiënten. Verder zijn apothekers een te kleine marktpartij voor de internationale farmaceutische industrie. Beter is het de inkoop van geneesmiddelen vooral neer te leggen bij de nationale overheid en haar instanties: Die kan voor ons kleine land onderhandelen met de grote farma-industrie. Zelfs grote zorgverzekeraars en ziekenhuizen zijn te kleine marktpartijen.
Twee soorten klanten
Voor de meeste patiënten is de terhandstelling van medicijnen het belangrijkste product van apothekers.Gekscherend gezegd: een apotheek is een plek waar assistenten etiketjes op doosjes plakken, die meegeven aan patiënten die vaak een tijd moet wachten. Toch is dat beeld onjuist. Apothekers hebben twee soorten klanten. Ten eerste zijn er de incidentele patiënten die langs komen voor bij voorbeeld een eenmalige antibiotica-kuur.
Grootverbruikers
Ten tweede zijn er de grootgebruikers: meestal mensen met chronische aandoeningen, ernstige psychiatrische patiënten, of ouderen die soms wel meer dan vijf geneesmiddelen per dag innemen. De groep grootverbruikers neemt het grootste deel van de omzet af. Financieel gezien zijn de incidentele patiënten minder belangrijk.
Aanvullende diensten
Aan de grootgebruikers bieden apothekers vele aanvullende diensten, waarvoor nauwelijks tarieven bestaan. Ik noem: bewaking dat geneesmiddelen niet op elkaar inwerken, bevorderen van therapietrouw, instructies om hulpmiddelen te bedienen bij het innemen van medicatie, huisbezoek aan patiënten, instructies in de apotheek over de wijze van toediening en het omgaan met bijwerkingen en overleg met huisartsen over de voorgeschreven recepten.
Aparte tarieven farmaceutische zorg
Volgende maand komt de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering van de Pharmacie (KNMP) met een voorstel om voor deze aanvullende diensten aparte tarieven in te stellen en het tarief voor de terhandstelling tegelijkertijd te verlagen. Dat kwam naar voren tijdens een recent congres over betaling van de farmacie, waar ik als gastspreker optrad. Nederlanders krijgen in dat voorstel de vrijheid een huisapotheker aan te wijzen die samen met hun huisarts deze diensten kan leveren. In 2014 heb ik als ivoren-torenman dit in een boek ook al eens bepleit. Nu maar hopen dat instanties en politieke partijen het KNMP-voorstel omarmen en meteen ook de problemen van het uitverkocht raken van pillen en winstmakende apothekers aanpakken.
Dit bericht verscheen eerder als bijdrage aan de opiniepagina van Het Parool.
Te veel geschreven vanuit economisch perpectief. Niet vanuit perspectief vd patient. Patientperspectief vergt continuïteit van geneesmiddelenvoorziening. Dus dient apotheker deze te bereiden uit discontinuïteit van levering. Waarom ineens onethisch als een apotheek verdient aan bereiding van anders niet leverbare middelen. Niet leveren van geneesmiddelen is een groter kwaad.