Van de redactie: Robert Mouton en Guus Schrijvers.
Deze eindejaarsspecial bevat artikelen van auteurs die regelmatig bijdragen leveren aan de nieuwsbrief. De thema’s en invalshoeken zijn actueel en allen zijn bedoeld om even stil te staan rond kerst en oud en nieuw. Ze betreffen zowel reflectie op het eigen functioneren van auteurs en hun werk (De Krosse, Melief en Schrijvers) als op maatschappelijke ontwikkelingen (Wever, van der Velpen, Vos, de Jong, Naber).
De redactie kijkt terug op een bewogen jaar, een Coronajaar. En we moeten, net als velen met ons, constateren dat 2020 raar en grillig is verlopen. Wetenschap op het gebied van ziekte en gezondheid blijkt eens te meer maar een factor te zijn in de manier waarop we ons maatschappelijk gedragen. Wij blikken onderstaand kort terug op dit fenomeen en vragen ons af wat ons volgend jaar te wachten staat.
DE TERUGBLIK
De ziekte en de preventie
Natuurlijk…iedereen leeft in de ban van de ziekte Corona. Daarnaast nemen preventiemaatregelen en economische gevolgen ons allen in de ban. Geen avond gaat voorbij of de nodige experts – soms zelfbenoemd – geven hun al dan niet inspirerende commentaar. Terwijl het principe vrij eenvoudig is: er is een virus, dat verspreidt zich door contact of via druppeltjes, je wordt er matig of (zeer) ernstig ziek van en je kunt er aan onderdoor gaan. Geneesmiddelen waren er aanvankelijk helemaal niet en behandeling van de ernstig zieken vindt plaats in ziekenhuizen, in de meest ernstige gevallen op de IC’s. Dat is de ene kant. De andere kant zit hem in alle maatregelen die we hebben kunnen verzinnen om verspreiding tegen te gaan, waaronder zo min mogelijk samenscholen. Over scholen gesproken: de druk om ze te sluiten vanuit de 2e Kamer en de samenleving was groot. Aldus geschiedde. Nu, een half jaar later, is het sluiten van de scholen een enorme drempel. De druk vanuit de samenleving en de 2e Kamer is minstens zo groot, maar dan nu andersom.
Gedrag van virus en gedrag van mensen
Dit tekent de onzekerheid die is ontstaan rond het virus en de slalom die de politiek moet maken om er mee om te gaan. Het tekent ook de beperkte, en ook weer onzekere, rol van de wetenschap (wetenschappers) die met niet al te veel zekerheid adviezen moet geven: niet alleen rond het indammen van het virus, maar ook rond de maatschappelijke aanvaardbaarheid van het indammen zelf. En daar heeft ieder mens, dus ook iedere wetenschapper en politicus, alleen maar een Fingerspitzengefühl bij: definities van WHO, proeven van RIVM, TNO of UMC, opvattingen van infectiologen, virologen, immunologen en epidemiologen, het leidt niet tot eenduidigheid. En we zeggen dan in de loop van het jaar dat het virus zich anders gedraagt. Dat is natuurlijk niet waar: een virus gedraagt zich niet onvoorspelbaar: wij gedragen ons (niet) en tegelijkertijd weten we nog steeds niet wat verspreiding doet rond zingen, waarom superspreaders ontstaan en wat precies klimatologische omstandigheden voor invloed hebben.
Gedrag wordt niet alleen door maatregelen gestuurd
Ook de gedragswetenschappers en voorlichters kunnen niet voorkomen dat verspreiding angstaanjagend voortwoedt. De getallen spreken voor zich. Bij buurlanden is het niet anders. Op de een of andere manier heeft sturing van gedrag bij sommige groepen weinig of averechts effect. Zijn dat de groepen die bij het horen van het woord corona al flippen omdat ze er maatschappelijk nadeel van ondervinden en/of zijn dat groepen die zelf nauwelijks gevolgen zullen hebben van besmetting? En/of zijn dat groepen die maar doen zoals groepen zich wel eens gedragen: vol emotie wegens ingeperkte vrijheden of gedachteloos omdat de boodschap niet gehoord wordt? Ongetwijfeld krijgen we hier wetenschappelijk verantwoord antwoord op als de pandemie over is.
DE VOORUITBLIK
De korte termijn
Ten tijde van dit schrijven is er weer een strenge lockdown afgekondigd: hoe zal hier op gereageerd worden? Zal door strengere maatregelen (prikkels) het gedrag wezenlijk van richting veranderen? Of zullen degenen die het niet zo nauw nemen daar gewoon mee doorgaan en degenen die dat niet doen zich blijven conformeren?
Volgend jaar
In de media wordt uit de doeken gedaan dat de logistiek van het inenten een mega-operatie met zich meebrengt die zijn weerga niet kent. Natuurlijk moet er nagedacht en gehandeld worden en meerdere partijen en goederenstromen zijn daar bij betrokken, maar de zorg heeft al een paar mega-operaties achter de rug en we moeten toch vertrouwen op een goede voorbereiding van professionals. Eerst maar eens zien wie wanneer welk vaccin gaat leveren (zonder kink in de kabel). Wat interessant is, is hoe de samenleving in termen van preventieve maatregelen aangestuurd wordt c.q. zich laat aansturen zodra de bevolking gedeeltelijk is ingeënt. Daar zouden we ons wel druk om moeten maken en dat zou wel eens een mega-operatie kunnen worden, waarbij beginselen als solidariteit en gelijkheid op gespannen voet kunnen komen te staan met het recht op ondernemerschap, werk, scholing, etc. We zien uit naar een draaiboek met de nodige faseringen en verhelderingen: Innovatie is daarbij een sleutelwoord, maar dan in termen van organisatie en communicatie.
Redactiewisseling
Guus Schrijvers geeft na 20 jaar eindredacteur te zijn geweest per 1 januari het stokje door aan Robert Mouton. De overgang zelf vindt echter geleidelijk plaats en Guus zal zich ook actief blijven inzetten voor de nieuwsbrief. Na een intensief half jaar waarin de nieuwsbrief wekelijks uitkwam, wordt per januari weer naar een frequentie van eens per twee weken gegaan.
Natuurlijk alle lezers een fijne kerst en een goed nieuwjaar toegewenst…en veel leesplezier!