De afgelopen maanden besteedden de massamedia veel aandacht aan de sluiting van een locatie (Bronovo te Den Haag) en het wegvallen van de Spoedeisende Hulpafdeling (Lelystad). Tijdens het congres De patiënt aan het Roer!? op 12 april in Utrecht kwamen deze onderwerpen ook regelmatig aan de orde. Met name de rol van de patiënt bij de informatievoorziening en besluitvorming rond deze sluitingen werd veel besproken.
Draagvlak
Meer inspraak voor ziekenhuispatiënten was een van de genoemde suggesties om besluiten over sluiting beter onderbouwd en met meer draagvlak te nemen. De discussie tijdens de afsluiting van het congres en in de wandelgangen zette ondergetekende aan het denken. Ik kwam er niet uit. Beste lezer, als jij wel een duidelijk standpunt hebt, stuur je mij dan een mail: mail@guusschrijvers.nl? Je kunt ook aan het eind van dit bericht reageren.
Opties
Ik onderscheid de volgende opties voor medezeggenschap van ziekenhuispatiënten:
- De macht blijft bij de Raad van Bestuur van het ziekenhuis. Er is geen sprake van medezeggenschap.
- De inspraak vindt plaats voordat een besluit is genomen. Daarmee onderscheidt deze zich van een informatie-avond.
- De inspraak is openbaar toegankelijk voor alle burgers.
- Der inspraak vindt zowel fysiek (tijdens inspraakbijeenkomsten) als digitaal plaats (via een algemeen toegankelijke website waarop burgers kunnen reageren).
- De inspraak is ingebed in een algemene communicatie-aanpak gericht op de bevolking via transparante websites, nieuwsbrieven, cliëntenraaddiscussies, persberichten en het gebruik van e-panels.
Nadelen
Ik zie de volgende mogelijke nadelen voor het inbedden van inspraak in de bestaande communicatie-aanpak richting burgers:
- De Wet Medezeggenschap Cliënten Zorg 2018 sluit ziekenhuizen expliciet uit van de verplichting tot inspraak.
Deze wet vindt inspraak alleen van belang voor de langdurige zorg. Immers artikel 2 van de WMCZ 2018 luidt: De instelling die erop is ingericht cliënten langdurig te laten verblijven, stelt haar cliënten en hun vertegenwoordigers in de gelegenheid inspraak uit te oefenen in aangelegenheden die direct van invloed zijn op het dagelijks leven van de cliënten. De instelling informeert de desbetreffende cliënten alsmede hun vertegenwoordigers over hetgeen zij heeft gedaan met de resultaten van de inspraak. Binnenkort behandelt de Eerste Kamer deze wet. Het is nu misschien wel erg laat om de bovenstaande vet gemaakte woorden te schrappen. Dan wordt het betere de vijand van het goede. - Besluitvorming binnen ziekenhuizen is toch al complex.
Soms bestaan er spanningen tussen de Raad van Bestuur en de leiding van het Medisch Specialistisch Bedrijf. Dan weer liggen de Ondernemingsraad en de Cliëntenraad dwars. Ook komt het voor dat er een broos evenwicht is tussen de medewerkers van de te sluiten nevenlocatie en die van de hoofdlocatie. Toevoeging van inspraakavonden voor burgers maakt besluitvorming dan nog complexer. Zeker als wettelijk verwacht wordt dat je er wat mee doet. - Op inspraakavonden hebben actiecomités soms het hoogste woord.
Zij voeden soms (of worden gevoed door) rechtse en linkse populistische partijen. Compromissen en consensus over wat te doen bij schaarste aan personeel en geld komen dan moeizaam tot stand. - Bestuursvoorzitters zijn niet altijd even verstandig bezig tijdens openbare bijeenkomsten.
Ik geef een voorbeeld dat op genoemd congres op 12 april naar voren kwam: Vraag uit de zaal tijdens een informatie-avond over de sluiting van een locatie: Ligt u wakker van het te nemen besluit? Kort en bondig antwoord van de bestuursvoorzitter: ‘Nee, ik slaap uitstekend.’ Reactie van de aanwezige cliëntenraadvoorzitter op het congres op 12 april: ‘Ik had kromme tenen over deze niet-empathische reactie. Waarom zegt de man niet iets als: we hebben alles goed voorbereid. Wij verwachten geen kwaliteitsverlies. Ik zou het verschrikkelijk vinden als door de sluiting patiënten toch nadeel ondervinden.’
Voordelen
Er zijn ook voordelen van het implementeren van inspraak in de bestaande communicatiestrategie van ziekenhuizen:
- Het bieden van inspraak past in de Europese en Nederlandse waarden over burgerdemocratie (Engels: civil society).
In de zorg gaat het tegenwoordig om het versterken van de eigen regie door empowerment. Een van de instrumenten daarvoor is inspraak. Dagelijks staat er in de vakpers en de massamedia over het grote nut van zorg dichtbij huis. Helemaal mee eens. Maar wie een nevenlocatie sluit of acute zorg concentreert in één vestiging, heeft wel wat uit te leggen. Wat dat lijkt haaks te staan op zorg dichtbij huis. En dat kan goed via een dialoog. - Inspraak sluit aan op de wisdom of the crowd.
Door het maatschappelijke debat tijdens de inspraak komt meer creativiteit in de besluitvorming. Van belang is dan wel om het probleem tijdens de inspraak goed uit de doeken te doen en verschillende opties aan te bieden. Ik geef een voorbeeld. In een dun bevolkt gebied moet een ziekenhuislocatie dicht, volgens het ziekenhuisbestuur. Dit levert grote commotie op bij lokale pers en gemeenteraden. Een actiecomité van burgers, huisartsen en GGD is snel gevormd. Die organiseert een inspraakavond en huurt daarna een expert in. Na informatie van de onafhankelijke deskundige over niet voldoen aan kwaliteitsnormen en de rode cijfers in de jaarverslagen temperen de emoties. Extra ambulances en een anderhalfdelijnscentrum vormen hoofdbestanddelen van de oplossing. De bevolking leeft daarna nog lang en gelukkig. - Inspraak kanaliseert de volkswoede en rouw bij de sluiting van een SEH of een totale nevenlocatie.
Mensen kunnen bij inspraak ook hun hart luchten over de bedreigde werkgelegenheid, nu hun (vaak) grootste werkgever grotendeels verdwijnt. De Raad van Bestuur van het ziekenhuis kan dan de beeld- en oordeelsvorming over haar handelingen verbaal en non-verbaal bijsturen. Zij laat zich zien en duikt niet weg.
Kortom
Aan inspraak kleven voor- en nadelen. Misschien moeten we al doende leren wat wijsheid hierbij is. Vooral bij sluiting van een SEH lijkt mij inspraak vooraf noodzakelijk. Want burgers ervaren dan gevaar voor hun veiligheid bij acute gezondheidsproblemen. Wat is jouw mening over inspraak voor ziekenhuispatiënten?