Guus Schrijvers

Otto Kadoke is een ervaren psychiater bij de crisisdienst van de Amsterdamse geestelijke gezondheidszorg. Hij is de hoofdpersoon in het nieuwe boek ‘Moedervlekken’ van Arnon Grunberg. Tijdens een nachtdienst ontmoet Otto de automutilerende Michette. Als therapie biedt hij haar aan om zijn moeder te verzorgen: dat kan weer zin geven aan haar leven. Een riskant besluit….

Levensgroot dilemma

Michette neemt zijn aanbod aan. Tijdens haar verblijf is Otto benauwd dat hij een tuchtzaak krijgt wegens ongeoorloofd handelen en zijn baan bij de crisisdienst verliest. Is de vrees van Otto terecht? Heeft hij onethisch en niet-professioneel gehandeld? Het dilemma dat Grunberg schetst, is levensgroot voor professionals in de zorg. Vragen zijn bijvoorbeeld: In hoeverre laat je als hulpverlener een patiënt of cliënt toe in je privédomein? Hoe ga je om met afhankelijkheid in de relatie? Hoe voorkom je dat het belang van de patiënt en dat van de hulpverlener door elkaar gaan lopen?

Willie

Ook voor andere professionals is het lastig. Ik weet waarover ik het heb. Mijn eigen vader, hoofdonderwijzer, nam een keer een leerling mee naar huis. Want diens thuis was te onveilig vanwege ruzies tussen de ouders. Willie, zo heette deze leerling, logeerde weken in ons gezin. Mijn vader maakte het voor zichzelf toen – de jaren zestig – wel ingewikkeld. Maar hij vond dat hij wat moest doen vanwege het acute gevaar voor Willies veiligheid en zonder andere beschikbare oplossingen.

Referentiekaders

Er gelden drie ethische referentiekaders om het gedrag van Otto te beoordelen. Het eerste kader vormen de professionele richtlijnen. Daaraan moet Otto zich houden. Maar niet tot in het uiterste. De Befehl-ist-Befehl-ethiek is kort na de Tweede wereldoorlog afgeschaft. De Inspectie voor de Gezondheidszorg hanteert in dit verband het principe comply or explain: volg de richtlijn en als je dat niet doet, leg dan uit waarom niet. Dit referentiekader biedt dus ruimte aan Otto om van de richtlijn af te wijken.

Doelstellingen

Het tweede referentiekader is de doelstellingenethiek. Deze wordt treffend weergegeven door de uitdrukking Het doel heiligt de middelen. Welnu, Michette herstelt dankzij haar hulp aan Otto’s moeder. Het professionele doel van Otto, het bevorderen van gezondheid, wordt bereikt. Dus ook hier gelden geen echte ethisch bezwaren.

Deugden

Het derde referentiekader vormt de deugdenethiek: van een professional wordt integriteit verwacht; geen misbruik van de relatie. Welnu, Otto blijft in het hele boek correct tegen Michette en misbruikt haar op geen enkele manier. Hij betaalt haar ook voor de hulp aan zijn moeder. En zij kan op elk moment vertrekken.

Conclusie

Mijn conclusie is dat Otto riskant, maar ethisch juist heeft gehandeld. Hij heeft vanuit zijn professionaliteit richtlijnen genegeerd en daarna zorgvuldig opgetreden. Een out-ot-the-boxoplossing moet soms kunnen. Of zit ik nu alsnog mijn eigen vader te verdedigen?

Masterclass Geïntegreerd Zorgmanagement

Ethische vraagstukken, zoals het spanningsveld tussen het leveren van zorg op maat versus bestaande richtlijnen, komen ook uitgebreid aan de orde tijdens de Masterclass Geïntegreerd Zorgmanagement. Deze masterclass is bestemd voor leidinggevenden en (aankomend) bestuurders in de zorg en start op 3 november 2016 in Utrecht.

Dit bericht is in iets gewijzigde vorm ook verschenen als column in Zorgvisie.