Op dit moment komt er een nieuwe golf van samenwerking op in de zorg: die tussen professionals en patiënten en hun omgeving. Deze samenwerking komt tot uiting in bijvoorbeeld gedeelde besluitvorming over de te kiezen behandelmethode; een persoonsgebonden budget waarmee patiënten hun eigen zorg inkopen; de case manager die samen met patiënt en familie een integraal zorg/leefplan opstelt; stimulering van zelfmanagement of de openstelling van het elektronische dossier voor patiënten.
Olievlek
De eerste samenwerkingsgolf ontstond in de jaren zestig van de vorige eeuw tussen huisartsen, wijkverpleegkundigen en maatschappelijk werkers. De tweede golf van samenwerking kwam op in de jaren tachtig. Die betrof de zorg aan mensen met chronische aandoeningen. De eerste lijn en tweede lijn gingen samenwerken: transmurale zorg werd geboren. Later waaierde deze ketenzorg uit naar de geestelijke gezondheidszorg, de palliatieve zorg, de spoedeisende zorg en de geboortezorg.
Aanvulling
De samenwerking tussen patiënt en professional is een goede aanvulling op de eerste twee vormen. Want een goed functionerend eerstelijnsteam kan heel bedreigend zijn voor een patiënt die net iets anders wil dan de multidisciplinaire richtlijn voorschrijft. En wat is de meerwaarde van een professioneel, of transmuraal team als patiënten zich niet houden aan voorgestelde leefregels, hun medicatie niet trouw innemen en mantelzorgers uitgeput zijn?
Samenwerkingspartner
In de eerste twee samenwerkingsmodellen is de patiënt een consument. In het derde model is hij (of zij) samenwerkingspartner van professionals. Samen produceren zij gezondheid: de patiënt is co-producent. In theorie is de zorg effectiever dan bij alleen samenwerking tussen professionals. Maar er liggen belemmeringen op de loer. De eerste is dat professionals geen tijd hebben om samen te werken met patiënten. De tijd ontbreekt vaak om te luisteren naar specifieke vragen van patiënten en hun familie, hen te informeren en het zelfmanagement te verbeteren. Ten tweede verandert de relatie als de patiënt partner is van de professional. Die relatie wordt gelijkwaardiger. Niet alle professionals zitten daar op te wachten.
Interventies
Er zijn tal van interventies ontwikkeld om samenwerking tussen professionals en patiënten en hun naasten te stimuleren. Ik noem: het begeleid aanpassen aan leefstijlen, het trainen van zelfmanagement, de psycho-educatie in de geestelijke gezondheidszorg, het ondersteunen van mantelzorgers, het gebruik van keuzehulpen alsmede de motiverende gespreksvoering. Deze interventies zijn niet altijd even effectief door het ontbreken van een goede, onderbouwende theorie.
Modellen
Voor de eerste twee vormen van samenwerking (die tussen professionals) bestaan thans wetenschappelijk onderbouwde modellen. Het Nederlands Huisartsen Genootschap heeft die bijvoorbeeld opgesteld voor samenwerking in de eerste lijn. En voor de chronische zorg bestaat er het Chronic Care Model. Voor de samenwerking tussen professionals en patiënten zijn er nog geen algemene, alles omvattende modellen.
IFIC-congres
Deze informatie kwam naar voren op het zestiende congres van de International Foundation of Integrated Care in mei in Barcelona. Twaalfhonderd onderzoekers, projectleiders en beleidsmakers namen eraan deel. Geïntegreerde zorg binnen de eerste lijn en tussen eerste en tweede lijn vormde het hoofdonderwerp van vele boeiende voordrachten. Gelukkig kwam er ook een aantal studies aan de orde over patiënten als partner van professionals en co-producent van gezondheid. Hopelijk leiden die laatste studies op termijn tot algemeen geldende effectieve modellen. Binnenkort kan je de verschillende lezingen op het congres bekijken via de IFIC-website.
Dit bericht is in iets gewijzigde vorm ook verschenen als column in Zorgvisie.
Wat zou de basis moeten zijn voor samenwerking tussen de patiënt, professionele hulpverleners en mantelzorgers?
Iedereen partij heeft recht op een waardig leven door jezelf te kunnen zijn?