Guus Schrijvers

Door Marleen Haems, opgeleid tot apotheker en directeur Beroepsmanagement bij de Oost-Vlaamse apothekersvereniging KOVAG, gevestigd te  Sint-Martens-Latem.

In België doen apothekers antigeen testen. Dat gebeurt ook in tien andere Europese landen. In 25 apotheken in Brussel dienen artsen en verpleegkundigen vaccinaties toe. Zij bereiken daar burgers die niet naar testcentra gaan. Binnenkort behandelt het Belgische parlement een wetsvoorstel om apothekers toe te staan om zelfstandig te vaccineren. Inmiddels hebben 4600 apothekers het diploma vaccinator gehaald. Marleen Haems is projectleider van de Belgische  Task Force vaccinatie voor apothekers en projectleider Focusdomein Vaccinatie Vlaams Apothekersnetwerk. Hieronder doet zij verslag.

Ondanks voortdurende inspanningen gedurende vele jaren gaat de vaccinatiegraad tegen bijvoorbeeld griep en pneumokokken in België er niet op  vooruit. Integendeel, er is een stagnatie en zelfs een lichte daling in sommige gewesten. Niet zozeer de oudere populatie, maar wel personen onder de 65 jaar met comorbiditeiten die eveneens tot de doelgroep behoren, worden moeilijk bereikt. Dat is ook niet onlogisch: eens gestabiliseerd en bijvoorbeeld de diabetes goed onder controle, voelen patiënten zich niet ziek en komen ze relatief weinig met zorgverleners in contact. Behalve met de apotheker.

Proximiteit benutten

De apotheker is de meest laagdrempelige zorgverlener: iedereen heeft wel eens een apotheker nodig. De drempel voor andere zorgverleners ligt hoger: je moet al een klacht hebben als je een arts consulteert, je moet ernstig ziek zijn vooraleer een thuisverpleegkundige bij jou over de vloer komt. De proximiteit van de apotheker, de ‘nabijheid’, is een troef in de gezondheidszorg die nog te weinig wordt ingezet. Zeker in vaccinatie kan de inzet van de apotheker tot mooie resultaten leiden.

Een apotheek, een goede piste

Een gezond persoon die zich wil laten vaccineren doet daar liefst zo weinig mogelijk moeite voor. Snel, bij een passage in de apotheek, is daarom een goede piste. Niet vooraf je vaccin bij de apotheker te moeten halen en dan naar de huisarts te hoeven gaan, niet hoeven te wachten in de wachtplaats, niet naar een vaccinatiecentrum enkele kilometers verderop te moeten gaan waarvoor je een afspraak moet boeken. Neen, snel even binnenlopen bij de apotheker om de hoek. Dàt is wat mensen aanspreekt en over de streep haalt, zo blijkt uit meerdere recente studies. Of nog anders, als je toevallig in de apotheek komt en de apotheker raadt je een vaccinatie aan, dan is dat toch mooi meegenomen?

In 26 landen vaccineert de apotheker mee

Dat is ook de ervaring in 10 Europese landen en 16 andere landen waar de apotheker al jaren mee vaccineert: vanwege het gemak, kiezen bewoners in deze landen  daarom voor vaccinatie in de apotheek. Poulose en collega’s en Stämpfli en collega’s  publiceerden uitvoerig hierover.  Natuurlijk bestaat ook daar de vrees voor concurrentie van sommige andere zorgverstrekkers. Maar wat blijkt bij Finnegan? Als de apotheker mee vaccineert, dan gaan huisartsen ook meer vaccineren. Gewoon een gevolg van een algemene verhoogde awareness. Bovendien worden juist personen bereikt die voorheen nooit werden gevaccineerd. Een mooie vaccinatiewinst!

Door Covid-19-pandemie ander perspectief

Al deze overwegingen spelen ook in België. Tot en met de vrees voor concurrentie tussen huisartsen en apothekers. Er werden in het verleden al enkele pogingen gedaan om een pilotproject te organiseren maar het strenge juridische kader – dat zelfs gevangenisstraf voorziet indien de apotheker daden stelt waarvoor hij wettelijk niet bevoegd is – spoorde Belgische apothekers aan tot voorzichtigheid en hield hen tegen. De covid-19-pandemie stelde wereldwijd vaccinatie in een ander perspectief: de vaccinatiegraad die als doel werd vooropgesteld om ons uit deze crisis te helpen was een echte uitdaging.

Covid19 leidde in België tot nascholing van apothekers

Overtuigd zijnde dat samenwerking tussen zorgverleners nodig is om de vaccinatiegraad te verhogen, zijn de Belgische instituten voor nascholing van apothekers (IPSA en SSPF) op het voorstel van de sector Task Force Vaccinatie voor apothekers ingegaan. Zij hebben een opleiding tot vaccinator uitgewerkt. Daaraan hebben meer dan 4600 apothekers deelgenomen. Met andere woorden: de apothekers gingen als één man achter deze visie staan.  Zij hebben zich massaal ingezet om de opleiding reeds te voltooien, zelfs zonder dat er op dat ogenblik een wettelijk kader was en zonder garantie dat ‘vaccinatie door de apotheker in de apotheek’ er zou komen. Het signaal was dus duidelijk: een enorme bereidheid om de nodige inspanningen te leveren.

Apothekers draaiden mee in de grote centra

Toch bleef het juridische kader uit. Over het ganse land werd in vaccinatiecentra door artsen en verpleegkundigen gevaccineerd tegen covid-19, terwijl apothekers als farmaceutisch expert in al deze centra de organisatie van bestelling, voorbereiding en gebruiksklaar maken van het vaccin organiseerden. Deze aanpak was in het algemeen succesvol in Vlaanderen. Ze was zeker voor verbetering vatbaar in grote steden waar de toegang tot de gezondheidszorg voor velen een hoge drempel bleek te hebben. Ook in Wallonië bestond ruimte voor verbetering. Daar ligt bereidheid tot vaccineren lager.  Daarom kregen de huisartsen daar en in de grote steden ook de kans in de eigen praktijk te vaccineren en zocht men – voornamelijk in steden – naar alternatieve locaties voor vaccinatie.

Brussel heeft het begrepen

Het hoofdstedelijk gewest Brussel heeft als eerste begrepen wat de nabijheid en het unieke karakter is van het gesprek tussen de apotheker en de burger, en koos de apotheek als zo’n alternatieve locatie. Momenteel wordt er in 25 apotheken beurtelings succesvol gevaccineerd, weliswaar niet door een apotheker maar door een arts en een verpleegkundige. De mensen die men hier bereikt zijn er allen die anders nooit zouden worden gevaccineerd. Het is duidelijk dat dit een loodzware en kostbare procedure is: drie zorgverleners, waar men het met één zorgverlener zou kunnen stellen…

Wetsvoorstel

Kan men nog langer negeren dat een hogere vaccinatiegraad kan bereikt worden door het inzetten van meer vaccinatoren, zoals bijv. de apotheker? Dat is de vraag die op dit ogenblik voorligt voor de Belgische volksvertegenwoordigers in het parlement waar een voorzichtig wetsvoorstel op tafel ligt, dat de apothekers de mogelijkheid geeft te vaccineren tegen covid-19. Hiermee wordt een kleine stap gezet.

Ook het testen door apothekers was een groot succes

Men kan alvast verwachten dat het apothekerskorps deze nieuwe taak naar behoren zal opnemen wanneer de wet wordt goedgekeurd én dat de burgers erop zullen ingaan. Ook bij testen was dit het geval: toen op 12 juli 2021 de apothekers wettelijk de mogelijkheid kregen voor het uitvoeren van snelle antigeentesten in de apotheek werd dit door 2992 apotheken als actieve diensteverlening opgenomen. Tot op vandaag werden er 1.797.227 testen door hen uitgevoerd. Het mag dus duidelijk zijn: de burger vindt zijn weg naar de apotheek wanneer dit type dienstverlening wordt aangeboden.  

Ook in België speelt de vraag:  wie legt namens de overheid de corona maatregelen uit? Marcel de Krosse is strategisch adviseur voor langdurige zorg in Nederland. Hij woont tijdens de pandemie in Brussel en volgt ook de Belgische corona maatregelen. Hieronder volgen enkele observaties van zijn hand.

Wetenschappers en niet politici lichten de maatregelen toe

Aanvankelijk vond ik het wel een goed idee. In tegenstelling tot Nederland waar Marc Rutte en Hugo de Jonge de boegbeelden vormen voor de bestrijding van corona, waren het hier in België vooral de virologen en epidemiologen – zeg maar de wetenschappers – die op de diverse media uitleg gaven over de corona maatregelen. Zij hadden al zitting in de adviesraden van de regering en deden dat dus met veel gezag. Het zijn mannen en vrouwen met de nodige jaren ervaring en de meesten bekleden een leerstoel aan één van de Belgische universiteiten. En ze konden het allemaal ook nog eens in gewone mensentaal uitleggen. Ik ben er dan ook van overtuigd dat dit heeft bijgedragen aan de acceptatie van de maatregelen, die aanvankelijk aanzienlijk strenger waren dan in Nederland.

Wetenschappers worden Bekende Belgen met opvattingen  buiten hun vakgebied

We zagen ze hier bijna dagelijks op de televisie, niet in het minst omdat ze al snel de status van Bekende Belg kregen. En jawel, even later zag je ze ook optreden in lichtere programma’s en zelfs in een spelshow. Dankzij de roddelbladen kregen we tevens een inkijkje in hun privéleven. En dan merk je na verloop van tijd dat het ook gewone mensen zijn, met hun eigenaardigheden en beperkingen. Hoewel aanvankelijk bevraagd op hun deskundigheidsgebied lieten de hooggeleerden zich al snel verleiden tot uitspraken over zaken die buiten hun deskundigheidsgebied lagen. Want ook hier kwam men er al snel achter dat alleen een puur technocratische benadering onvoldoende is. Voor het goed doen landen en beklijven van maatregelen zijn kennis van het gedrag van mensen en kennis over de meest efficiënte wijze van communiceren minstens net zo belangrijk. En dat is zeker van belang als maatregelen voor langere tijd genomen moeten worden, het algemene publiek wordt ze nu eenmaal snel moe.

Wetenschappers gaan van mening verschillen

Daarbij, wetenschap is nu eenmaal geen vast gegeven; door onderzoek en ontwikkelingen krijgen we nieuwe inzichten. Iedere wetenschapper weet ook dat onderzoeksresultaten onderhevig kunnen zijn aan verschillende – al dan niet foutieve – interpretaties en conclusies. Wetenschappelijk dispuut is essentieel om te komen tot nieuwe inzichten. En ook dat zag je hier gebeuren. Vakbroeders, mogelijk jaloers op de media-aandacht die collega´s kregen in combinatie met enige mate van ijdelheid, roerden zich in de discussie. Echter, niet alleen in wetenschappelijke tijdschriften maar ook de meer populaire media. En vooral als er schijnbaar sprake was van een tegengestelde mening waren het juist die media die daarvoor graag een platform boden. 

Economen en historici gaan medische uitspraken doen

Dit beperkte zich echter niet alleen tot vakbroeders, ook wetenschappers van andere vakgebieden deden van zich spreken en deden uitspraken over de ernst en het beloop van de pandemie. Zo vertelde een hoogleraar gezondheidseconomie op televisie dat de huidige corona pandemie niet meer was dan een jaarlijks griepje. Een emeritus hoogleraar geschiedenis onderbouwde die bewering nog eens met zelf gemaakte berekeningen.

Kortom, het leidde in sommige discussies letterlijk tot een deflatie van uitspraken van de wetenschappers tot  één van de vele meningen in die discussie. Het valt te raden dat dit geen positief effect heeft gehad op de acceptatie van de maatregelen.  

Wetenschappers stappen op

Inmiddels zijn de meeste wetenschappers van het eerste uur, al dan niet vrijwillig, opgestapt uit de diverse adviesgroepen, mede ook omdat bij het algemeen publiek het beeld ontstond dat zij volledig achter de regeringsmaatregelen stonden. Hoogtepunt van dit dispuut met de politiek was de radiostilte die deze wetenschappers twee weken geleden gedurende het weekend afkondigden en alle media doorverwezen naar de verantwoordelijk politici.

Waar zijn de Belgische politici?

Want hoe zit het nu met die politici hier in België? Er leek sprake van een zekere angst om verantwoordelijkheid te nemen over de toch zo noodzakelijke maatregelen. De situatie in België lijkt qua corona op die in Nederland. Maar waarom dan die terughoudendheid? Wellicht heeft die te maken met het feit dat we hier in België tot enige weken geleden te maken hadden met een regering van lopende zaken (in Nederland noemen we dat demissionair). Bijna 500 dagen na de verkiezingen hebben we eindelijk een nieuwe regering, na vele inspanningen van diverse preformateurs en formateurs. Onderdeel van dat proces is natuurlijk ook wie op welke plek komt. Wellicht redeneerden mogelijke kandidaten dat het verstandiger was nog maar even je mond te houden over zo’n gevoelig dossier als corona.

 
Bestuderen en Besturen

Maar de nieuwe regering is nu geïnstalleerd, alle namen zijn bekend. Zij  kan

direct beginnen met het in de praktijk brengen van de geleerde lessen van de afgelopen maanden, waaronder de inzet  van wetenschappers in de communicatie van de maatregelen. Wellicht kunnen de wetenschappers daarbij nog eens denken aan de woorden die burgemeester Aboutaleb van Rotterdam over  de pandemie onlangs uitsprak: “Wetenschappers zijn er om te bestuderen, bestuurders om te besturen”.  

Kijk op de congresagenda van de Guus Schrijvers Academie: op 3 december 2020 vindt het Congres Juiste Zorg op de Juiste Plek plaats. Vooraanstaande sprekers delen dan actuele inzichten over dit onderwerp. Alle congressen van de Guus Schrijvers Academie zijn ook online te volgen!