Guus Schrijvers

“Een overweldigende hoeveelheid studies toont aan dat kunstbeoefening en cultuurdeelname de gezondheid van mensen bevorderen, ook die van kwetsbare mensen”. Crétien van Campen van het Sociaal en Cultureel Planbureau onderzoekt in een prikkelend essay hoe je gelukkig ouder kunt worden in onze veranderende samenleving.

Het antwoord samengevat? : Vraag het de ouderen zelf en doe meer met kunst en cultuur. Léon Wever geeft hieronder de grote lijn van het pleidooi van van Campen weer.

Drie grote uitdagingen

In zijn essay bespreekt Van Campen wat gelukkig ouder worden is, hoe mensen gelukkig ouder worden en wat ze daarvoor nodig hebben. De drie grote uitdagingen voor individu en samenleving zijn dan: kwetsbaarheid, eenzaamheid en gebrek aan zingeving. Kwetsbaarheid kan je uitstellen door een gezonde leefstijl, maar onherroepelijk ontstaat bij het ouder worden een stapeling van fysieke, mentale en sociale tekorten. Eenzaamheid is niet alleen een sociaal verschijnsel van verminderde contacten. Eenzaamheid heeft ook te maken met een gemis aan verbondenheid met en van waarde zijn voor de samenleving. Het gevoel er niet toe te doen, steeds minder genieten, geen doelen meer hebben, geeft het leven minder zin naarmate je ouder wordt. Natuurlijk geldt dit voor iedereen anders. Er is veel diversiteit in het ouder worden.

Wat is geluk?

Maar wat is geluk? Of kwaliteit van leven? Van Campen behandelt drie opvattingen: geluk als tevredenheid, als gezondheid en als zingeving. We leven gemiddeld gezien steeds langer en in goede gezondheid. Maar geluk is meer dan dat, ook als je in een kwetsbare fase van je leven zit. Ook tevredenheid is belangrijk. De meeste bewoners van verpleeghuizen zijn tevreden met de zorg, de woonomgeving en de sociale activiteiten. Maar toch ontbreekt er vaak iets.

Als je het de mensen zelf vraagt gaat het om zaken als ‘uniciteit’ (uitgaan van je unieke biografie), regie over je eigen leven, optimisme, erbij horen, betrokkenheid bij het leven en ja, ook om gezondheid.

Niet alleen zorg, ook cultuur

Van Campen laat zien hoe ouderen zin in het leven houden of krijgen. Samen met studenten vakkennis delen, leren van elkaar, samen muziek of schilderijen maken en van kunst genieten. Passie en creativiteit aanspreken, deel uitmaken van een ‘co-creative community’, zoals Van Campen dat noemt. Er zijn honderden van dit soort projecten (bijvoorbeeld www.langlevekunst.nl). En het mooie is die overweldigende hoeveelheid bewijs dat ouderen zo gezonder en gelukkiger worden. Dat is wat anders dan wat in het gemiddelde keukentafelgesprek met de gemeente aan de orde komt.

Waarom krijgen kunst en cultuur zo weinig aandacht in het ouderenbeleid? Van Campen laat zien waar het aan schort. Er zijn praktische en bestuurlijke obstakels: oplossingen voor lichamelijke beperkingen van 80plussers (vervoer, inrichting gebouwen), voldoende uren voor begeleiding (in plaats van zorgpersoneel?), gescheiden financiële potjes, onwetendheid bij bestuurders en zorgfinanciers en de onderlinge onbekendheid van ouderenzorg met de cultuurwereld.

Op weg naar de wereldtop

Dit zijn oplosbare problemen. Dat blijkt uit talloze burgerinitiatieven. Van Campen pleit voor onder andere een andere houding van zorgverleners of het inzetten van een ander type personeel. Je moet niet alleen vragen wat iemand mankeert, maar ook waar iemand gelukkig van wordt. Daar wordt in diverse zorginstellingen mee gewerkt. De ouderenzorg kan hier wat leren van de gehandicaptenzorg. ZonMw is op verzoek van de ministeries van OCW en VWS gestart met het programma ‘Kunst en cultuur in de langdurige zorg en ondersteuning’ en zo zijn er meer landelijke initiatieven.

Als we zo doorgaan is Nederland niet alleen op weg naar de wereldtop van de gezonde levensverwachting, maar volgens dit uitdagende essay van Crétien van Campen ook naar de top van een gelukkige levensverwachting.

Crétien van Campen, Gelukkig ouder worden; een pleidooi voor zingeving en creativiteit. Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, 2020