Wetenschap en media, in Coronatijd geen gelukkig huwelijk
Ook in België speelt de vraag: wie legt namens de overheid de corona maatregelen uit? Marcel de Krosse is strategisch adviseur voor langdurige zorg in Nederland. Hij woont tijdens de pandemie in Brussel en volgt ook de Belgische corona maatregelen. Hieronder volgen enkele observaties van zijn hand.
Wetenschappers en niet politici lichten de maatregelen toe
Aanvankelijk vond ik het wel een goed idee. In tegenstelling tot Nederland waar Marc Rutte en Hugo de Jonge de boegbeelden vormen voor de bestrijding van corona, waren het hier in België vooral de virologen en epidemiologen – zeg maar de wetenschappers – die op de diverse media uitleg gaven over de corona maatregelen. Zij hadden al zitting in de adviesraden van de regering en deden dat dus met veel gezag. Het zijn mannen en vrouwen met de nodige jaren ervaring en de meesten bekleden een leerstoel aan één van de Belgische universiteiten. En ze konden het allemaal ook nog eens in gewone mensentaal uitleggen. Ik ben er dan ook van overtuigd dat dit heeft bijgedragen aan de acceptatie van de maatregelen, die aanvankelijk aanzienlijk strenger waren dan in Nederland.
Wetenschappers worden Bekende Belgen met opvattingen buiten hun vakgebied
We zagen ze hier bijna dagelijks op de televisie, niet in het minst omdat ze al snel de status van Bekende Belg kregen. En jawel, even later zag je ze ook optreden in lichtere programma’s en zelfs in een spelshow. Dankzij de roddelbladen kregen we tevens een inkijkje in hun privéleven. En dan merk je na verloop van tijd dat het ook gewone mensen zijn, met hun eigenaardigheden en beperkingen. Hoewel aanvankelijk bevraagd op hun deskundigheidsgebied lieten de hooggeleerden zich al snel verleiden tot uitspraken over zaken die buiten hun deskundigheidsgebied lagen. Want ook hier kwam men er al snel achter dat alleen een puur technocratische benadering onvoldoende is. Voor het goed doen landen en beklijven van maatregelen zijn kennis van het gedrag van mensen en kennis over de meest efficiënte wijze van communiceren minstens net zo belangrijk. En dat is zeker van belang als maatregelen voor langere tijd genomen moeten worden, het algemene publiek wordt ze nu eenmaal snel moe.
Wetenschappers gaan van mening verschillen
Daarbij, wetenschap is nu eenmaal geen vast gegeven; door onderzoek en ontwikkelingen krijgen we nieuwe inzichten. Iedere wetenschapper weet ook dat onderzoeksresultaten onderhevig kunnen zijn aan verschillende – al dan niet foutieve – interpretaties en conclusies. Wetenschappelijk dispuut is essentieel om te komen tot nieuwe inzichten. En ook dat zag je hier gebeuren. Vakbroeders, mogelijk jaloers op de media-aandacht die collega´s kregen in combinatie met enige mate van ijdelheid, roerden zich in de discussie. Echter, niet alleen in wetenschappelijke tijdschriften maar ook de meer populaire media. En vooral als er schijnbaar sprake was van een tegengestelde mening waren het juist die media die daarvoor graag een platform boden.
Economen en historici gaan medische uitspraken doen
Dit beperkte zich echter niet alleen tot vakbroeders, ook wetenschappers van andere vakgebieden deden van zich spreken en deden uitspraken over de ernst en het beloop van de pandemie. Zo vertelde een hoogleraar gezondheidseconomie op televisie dat de huidige corona pandemie niet meer was dan een jaarlijks griepje. Een emeritus hoogleraar geschiedenis onderbouwde die bewering nog eens met zelf gemaakte berekeningen.
Kortom, het leidde in sommige discussies letterlijk tot een deflatie van uitspraken van de wetenschappers tot één van de vele meningen in die discussie. Het valt te raden dat dit geen positief effect heeft gehad op de acceptatie van de maatregelen.
Wetenschappers stappen op
Inmiddels zijn de meeste wetenschappers van het eerste uur, al dan niet vrijwillig, opgestapt uit de diverse adviesgroepen, mede ook omdat bij het algemeen publiek het beeld ontstond dat zij volledig achter de regeringsmaatregelen stonden. Hoogtepunt van dit dispuut met de politiek was de radiostilte die deze wetenschappers twee weken geleden gedurende het weekend afkondigden en alle media doorverwezen naar de verantwoordelijk politici.
Waar zijn de Belgische politici?
Want hoe zit het nu met die politici hier in België? Er leek sprake van een zekere angst om verantwoordelijkheid te nemen over de toch zo noodzakelijke maatregelen. De situatie in België lijkt qua corona op die in Nederland. Maar waarom dan die terughoudendheid? Wellicht heeft die te maken met het feit dat we hier in België tot enige weken geleden te maken hadden met een regering van lopende zaken (in Nederland noemen we dat demissionair). Bijna 500 dagen na de verkiezingen hebben we eindelijk een nieuwe regering, na vele inspanningen van diverse preformateurs en formateurs. Onderdeel van dat proces is natuurlijk ook wie op welke plek komt. Wellicht redeneerden mogelijke kandidaten dat het verstandiger was nog maar even je mond te houden over zo’n gevoelig dossier als corona.
Bestuderen en Besturen
Maar de nieuwe regering is nu geïnstalleerd, alle namen zijn bekend. Zij kan
direct beginnen met het in de praktijk brengen van de geleerde lessen van de afgelopen maanden, waaronder de inzet van wetenschappers in de communicatie van de maatregelen. Wellicht kunnen de wetenschappers daarbij nog eens denken aan de woorden die burgemeester Aboutaleb van Rotterdam over de pandemie onlangs uitsprak: “Wetenschappers zijn er om te bestuderen, bestuurders om te besturen”.
Kijk op de congresagenda van de Guus Schrijvers Academie: op 3 december 2020 vindt het Congres Juiste Zorg op de Juiste Plek plaats. Vooraanstaande sprekers delen dan actuele inzichten over dit onderwerp. Alle congressen van de Guus Schrijvers Academie zijn ook online te volgen!