Guus Schrijvers

Door Léon Wever.

Inleiding

‘Wie doet het met wie? Krapte vraagt creativiteit.’ Met deze titel bepleit adviesbureau KPMG een ‘radicale transformatie’ van het zorglandschap. De diagnose is bekend en chronisch: een groeiende ‘zorgkloof’ tussen vraag naar en aanbod van zorg, een starre arbeidsmarkt, digitalisering in de kinderschoenen, niet de patiënt maar de eigen organisatie centraal en een beperkt verandervermogen. Onhoudbaar, ook financieel.

Wat dan wel? Wat is radicale transformatie in de ogen van KPMG? Het gaat in grote lijnen om twee richtingen: ten eerste inzetten op gezonde wijken en een preventieve aanpak, ten tweede een optimale inzet van specialistische kennis en dure faciliteiten. Dat vraagt een andere ordening van het zorgstelsel (op het continuüm van zorg thuis naar complexe zorg) en digitalisering, een ‘verbinding tussen mens en machine’. Volgens de rekensommen van KPMG gaan zo de zorgkosten niet langer groeien, maar zelfs afnemen. 

Gezonde wijken

Om de zorgkloof te overbruggen én de verschillen in levensverwachting tussen wijken te verkleinen is een preventieve, wijkgerichte aanpak nodig. Gezondheid is verweven met tal van andere issues op het gebied van o.a. wonen, werk en inkomen. Integraliteit en samenwerking staan daarbij centraal. De problematiek van burgers verschilt per wijk. Er is niet alleen horizontale integratie (tussen zorgaanbieders), maar ook verticale integratie (tussen wonen, welzijn en zorg) noodzakelijk, zegt KPMG. Een integrale, wijkgerichte aanpak vraagt investeren in data-analyse, andere woonconcepten en beïnvloeding van het gedrag van de burgers.

KPMG haalt een mooi voorbeeld aan in de regio Noord-Oost Brabant waar proeftuinen zijn van dit soort integrale benaderingen (en integrale financiering) van gemeenten en partijen in de zorg, huisvesting en onderwijs.

Optimale inzet specialistische kennis

Voor specialistische zorg hoef je niet alleen meer in het ziekenhuis te zijn. Acute zorg kan steeds beter geleverd worden via ambulances – ook door de lucht – of bij de huisarts, zo nodig op afstand begeleid door een specialist. De ontwikkelingen in de informatietechnologie en kunstmatige intelligentie maken zorg thuis steeds beter mogelijk. De patiënt kan zo ook steeds beter zijn eigen gezondheid in de gaten houden. KPMG laat voorbeelden zien in de oncologische zorg en intensive care.

Van belemmering naar versnelling

Waarom schiet die benodigde ‘radicale transformatie’ niet op? Zorgbestuurders zien de belangrijkste belemmeringen in de organisatiecultuur, contractering (bekostiging) en regie (doorzettingsmacht). KPMG ziet echter ook ‘versnellers’. 

Voor bestuurders en professionals in de zorgwereld: toon visie en leiderschap, ga de dialoog aan over moeilijke onderwerpen, zoals veranderende rollen van professionals, organiseer communicatie over de grenzen van je organisaties heen.

Voor gemeenten, verzekeraars en zorgkantoren: contracteer integrale zorg, contracteer waarde in plaats van volume, maak meerjarenafspraken.

Voor landelijke overheden en brancheorganisaties: pas het instrumentarium voor contracten en governance aan, zodat de integrale ontwikkelingen worden gestimuleerd en ruimte krijgen.

Alles is gezondheid

KPMG schrijft voor de zoveelste keer op wat het probleem in het zorgstelsel is en waar we naar toe moeten. Preventie, integrale aanpak, zorg dichtbij, optimale inzet specialistische zorg, het zijn buzz words in het zorgbeleid uit de afgelopen decennia, net zoals de schets van de (on)houdbaarheid van het zorgstelsel in de komende decennia. Vorig jaar heeft de Sociaal-Economische Raad dat allemaal nog eens beschreven. Belangrijk is dat KPMG naar een concretisering van het verandervermogen in het zorgstelsel zoekt. Het rapport laat veel voorbeelden van zorgvernieuwing uit de hele wereld zien. Het kan dus. We kunnen wat leren van Rwanda of India.

Je kunt je wel afvragen of de gefragmenteerde zorgwereld zelf in staat is om sneller dan nu van een onhoudbaar naar een houdbaar stelsel te veranderen, ofwel ‘radicaal’ te ‘transformeren’. Wellicht valt de krapte, die zo creatief zou maken, nu nog mee, kan iedereen die krapte op een ander afwentelen, of is het dreigend toekomstbeeld niet een voldoende prikkel. Interessant is dat KPMG oplossingen deels buiten de zorg wil zoeken (wijken/wonen, technologie, mensen zelf). Maar in de uitwerking van de ‘versnelling’ van de transformatie staan toch weer de usual suspects aan het roer.

Een suggestie voor een volgend adviesrapport: vraag ook degenen die belang hebben bij een goede gezondheid wat er ‘radicaal’ anders moet in de zorg en hoe die ‘transformatie’ er dan uit moet komen te zien. Vraag het aan de mensen zelf, hun werkgevers en huisvesters, hulpdiensten, innovatieve bedrijven en wetenschappers, kortom mensen uit andere werelden dan de zorg. Immers: ‘Alles is gezondheid’.

Kijk op de congresagenda van de Guus Schrijvers Academie: op 4 juni 2021 vindt het Congres Juiste Zorg op de Juiste plek; voor, tijdens en na de Covid-19 uitbraak plaats. Vooraanstaande sprekers delen dan actuele inzichten over dit onderwerp. Alle congressen van de Guus Schrijvers Academie zijn ook online te volgen!

Het kabinet wil geld vrijmaken (2016: 140 miljoen euro) om de kwaliteit van de verpleeghuiszorg te verbeteren. Het leeuwendeel hiervan gaat naar opleiding en bijscholing van medewerkers. Het ‘veld’ heeft kritiek hierop: Laat de instellingen zelf besluiten over de besteding van ‘deze sigaar uit eigen doos’. Dat is de kern van een artikel in Medisch Contact op 24 september 2015.

Toenemende zorgkloof
Mijn bijdrage aan het artikel gaat over de toenemende ‘zorgkloof’ in 2016 en 2017. Dat is het verschil tussen de begrote kosten en de kosten die nodig zijn om diverse ontwikkelingen zonder kwaliteitsverlies en verhoging van de werkdruk van professionals te compenseren.

Het artikel in Medisch Contact kan je hier downloaden.

Volgens de plannen die de regering op Prinsjesdag bekend heeft gemaakt, mogen de netto-zorgkosten in 2016 3,6% stijgen. Dat is meer dan de groei van het nationaal inkomen. Toch zal dat bij ongewijzigd beleid kwaliteitsverlies en een grotere werkdruk bij zorgprofessionals opleveren. Dat heeft te maken met een aantal ontwikkelingen, zoals de grote groei van het aantal kankerpatiënten, de vergrijzing, de loonstijging in de publieke sector en het verzachten van de gevolgen van de drie decentralisaties.

Kostenverhogende ontwikkelingen
De totale zorgkosten zullen in 2016 circa  67,8 miljard euro bedragen(dat is exclusief de eigen bijdragen van burgers). Dat is 12% van wat wij met z’n allen verdienen in Nederland. Als de zorgkosten volgend jaar met 3,6% mogen stijgen, zal dat een aantal ontwikkelingen in de zorg moeten compenseren. Ten eerste is er de groei en vergrijzing van de bevolking. Het effect hiervan op de zorgkosten bedroeg in het verleden circa 1, 2%. Ten tweede is er de algemene loonstijging van 5% voor de publieke sector die de komende jaren door gaat werken in de kosten. De zorgsector is nu eenmaal heel arbeidsintensief.

Decentralisaties
Daarnaast is er extra geld nodig voor dure geneesmiddelen en nieuwe apparaten, zoals  protonenbestralers. Ten vierde neemt het aantal patiënten met chronische aandoeningen en kanker toe. Zo stijgt het aantal kankerpatiënten jaarlijks met 4%. En tenslotte is er geld nodig om de drie decentralisaties in de zorgsector minder ingrijpend te maken. Zo is er budget nodig voor meer wijkverpleegkundigen en om de gaten te dichten in de jeugdzorg.

Werkdruk
Kortom, als de plannen van Prinsjesdag ongewijzigd blijven, wordt de zorgkloof in 2016 groter. Die zorgkloof is het verschil tussen de begrote kosten en de kosten die nodig zijn om de hierboven genoemde ontwikkelingen zonder kwaliteitsverlies en verhoging van de werkdruk van professionals te compenseren.

Situatie Engeland
Engeland kampt met hetzelfde probleem als Nederland. Ook daar wordt de zorgkloof groter. Het Lagerhuis laat daar een gezaghebbende instantie uitrekenen hoeveel de bestedingen voor de NHS zouden moeten bedragen gelet op de trendmatige ontwikkelingen die ik hierboven schets. Het verschil tussen dat bedrag en de in werkelijkheid toegestane bestedingen zijn een groot issue bij de jaarlijkse behandeling van de zorgbegroting en ook bij de afgelopen verkiezingen.

Berekenen zorgkloof
In Nederland zijn twee instanties die gezamenlijk kunnen berekenen hoeveel wijder de zorgkloof in 2016 wordt. Dat zijn het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RIVM) en het Centraal Planbureau (CPB). Beiden zijn overheidsinstanties. Die kunnen het niet maken om op eigen houtje deze berekeningen uit te voeren.

Het zou de Tweede kamer sieren als zij de regering verzoekt om de ontwikkeling van de zorgkloof voor 2016 en later te berekenen. Een commissie van wetenschappers zou dan moeten checken of alle vooronderstellingen bij zo’n berekening voldoende onderbouwd zijn. Op basis van deze cijfers kan regering en parlement dan beleid maken dat rekening houdt met alle relevante ontwikkelingen in de zorg.

Congres Financiële Toegang Langdurige Zorg
Op het congres Financiële Toegang tot de Langdurige Zorg op 30 september in Zeist komt de zorgkloof terug tijdens mijn openingslezing. Wil jij ook naar dit congres? Schrijf je dan in via het online inschrijfformulier. Je kan de congresbrochure hier downloaden.