Substitutie is een beladen woord. Het staat voor het verplaatsen van zorgaanbod van ziekenhuis naar de eerste lijn. Er zijn ook voorbeelden van transformatie waarbij de huisartsenzorg niet betrokken is, of belast wordt.
Weerstand
Als ik ergens een voordracht hou, merk ik regelmatig dat het woord substitutie weerstand oproept bij huisartsen, specialisten en raden van bestuur van ziekenhuizen. Huisartsen hebben het immers al heel druk. Ook dat nog, hoor ik ze vaak verzuchten. De ziekenhuizen, de ouderenzorg en de geestelijke gezondheidszorg wentelen hun schaarste problemen af op de eerste lijn. Ik overdrijf, besef ik. Er zijn ook huisartsen die zich vol overgave inzetten om een patiënt zo lang mogelijk thuis te behandelen. Maar het is niet vanzelfsprekend dat huisartsen staan te juichen bij elk substitutievoorstel.
Competenties
Sommige specialisten blijken evenmin happig op substitutie van zorg. Ik ontmoette wantrouwen over de competenties bij huisartsen. Bijvoorbeeld als het gaat om om het beoordelen van hartfilms met een camera in een gezondheidscentrum. Gebeurt dat wel even zorgvuldig als in het ziekenhuis? Of worden er meer beoordelingsfouten gemaakt dan door een cardioloog?
Inkomen
Een andere aarzeling bij specialisten betreft de veiligheid van de digitale communicatie tussen huisarts en ziekenhuis. Die digitale contacten zijn intensiever als beide typen artsen nauwer met elkaar gaan samenwerken en bijvoorbeeld nacontroles over gaan naar de huisarts. En natuurlijk speelt, net als bij huisartsen, ook het inkomen een grote rol. Behouden specialisten wel hun inkomen als zij taken afstoten naar de eerste lijn? Tijdens een plenaire stemming in een ziekenhuis na een voordracht van mij wilde de helft van de specialisten meewerken aan substitutie, ook als dat leidde tot minder inkomen. De ander helft niet.
Ziekenhuishypotheken
Ziekenhuisbestuurders willen op zich best wel meedoen aan het Hoofdlijnenakkoord Medisch Specialistisch Zorg. Maar zij gaan niet over substitutie-afspraken. Bovendien voelen zij zich verantwoordelijk voor de werkgelegenheid van hun professionals en voor de aflossing van de hypotheken aan de banken voor de ziekenhuisgebouwen. Ook bij hen is substitutie dus niet altijd de eerste prioriteit.
Juiste zorg op de juiste plek
Het Hoofdlijnenakkoord en de voorafgaande nota De Juiste Zorg op de Juiste Plek, wie durft? vermijden daarom, denk ik, het woord substitutie. Ik heb dat zelf ook gedaan bij het programmeren van het congres over het Hoofdlijnenakkoord en de juiste zorg op de juiste plek op 16 november. Andere termen voor substitutie zijn zorgoptimalisatie, juiste zorg op de juiste plek en transformatie. Mijn hoop is dat deze termen minder beladen zijn en minder weerstand oproepen. Ook al besef ik dat de weerstand niet iets is van alleen taalgebruik, maar ook van de concrete invulling die achter dit begrip schuilgaat.
Transformatie voorbeelden
Er zijn tal van vormen van transformatie waarbij de huisartsenzorg niet betrokken is of belast wordt. Ik noem er een aantal:
- In diverse regio’s werken klinische geriaters (werkzaam in ziekenhuizen) uitstekend samen met Specialisten Ouderen Geneeskunde (meestal verbonden aan een verpleeghuis). Dit is een uitstekende transformatie, gunstig voor de betreffende ouderen. Deze leidt tot meer continuïteit van zorg en minder acute opnamen.
- Aan begin van het leven bestaan boeiende Verloskundige Samenwerkings Verbanden (VSV’s) waarin verloskundigen en gynaecologen uitstekend met elkaar samenwerken en de eerstgenoemde altijd de eerste intake doet. Ook hier vindt transformatie plaats zonder belasting van huisartsen.
- Het Slingeland ziekenhuis in Doetinchem heeft een inmiddels een nationaal bekende dienst voor telemonitoring en scherm-tot-schermcontact bij mensen met COPD opgezet. De gehele organisatie vindt daar plaats. Dit kan zonder huisartsen te belasten. Zij ontvangen direct bericht als er verandering dreigt in de gezondheid van de patiënt met COPD.
- Het Deventer ziekenhuis ondersteunt en onderhoud de software die huisartsen gebruiken. Dit levert veel goodwill op bij de betrokken huisartsen. Indien software uitvalt, levert het ziekenhuis direct ondersteuning. Bovendien wordt er een team ontwikkeld met expertise over software binnen en buiten het ziekenhuis. Het zou mij niet verbazen als Deventer binnenkort start met gezamenlijke dossiervoering van huisartsen en specialisten.
Kwaliteit van zorg
Met deze voorbeelden geef ik aan dat transformatie een breder begrip is dan substitutie. Ik zou willen dat ziekenhuisbesturen en MSB’s zich niet alleen richten op substitutie die heel moeilijk tot stand komt. Er zijn ook nog andere transformatie kansen. Kansen die niet alleen de kwaliteit van zorg voor de patiënt kunnen vergroten, maar ook de kosten kunnen drukken en de werkdruk kunnen verlagen.
Congres
Naast bovengenoemde sessies over transitie zijn er tal van andere parallelsessies, workshop, flitspresentaties en plenaire voordrachten op het congres over de Hoofdlijnenakkoorden op 16 november in Utrecht. Vele voorbeelden en innovaties die de kwaliteit en efficiency van de juiste zorg op de juiste plek verbeteren komen hier aan bod. Wil je het programma bekijken of het congres bijwonen? Klik dan hier.
Het woord substitutie is veel werkbaarder als wij hieronder verstaan: Het vervangen van dure conventionele zorg op afstand door betaalbare digitaal gedreven zorg dichtbij de patient.