Vanaf 2020 zijn de babyboomers 75 jaar of ouder. Deze grote groep komt dan in een levensfase met veel chronische aandoeningen, multimorbiditeit, dementie, kanker en hartziekten. Hieronder zes suggesties om doelmatige zorg te realiseren in de komende jaren.
Overvolle spreekuren
Te verwachten is dat huisartsen het door de vergrijzing drukker krijgen dan ooit en bijvoorbeeld cardiologen en oncologen overvolle spreekuren draaien. Mede hierdoor stijgen de kosten van de zorg in de komende jaren met 3 tot 4 procent per jaar. Als dat gebeurt -aldus het Centraal Planbureau- is er nauwelijks geld beschikbaar voor andere overheidstaken zoals onderwijs, defensie en wegenaanleg.
Marktwerking en fusies
Meer marktwerking in de zorg is geen oplossing voor de te verwachten financiële problemen: twee dissertaties hebben aangetoond dat dit de doelmatigheid niet bevordert. Fusies tussen ziekenhuizen hebben evenmin zin. Die hebben geen invloed op de kosten, zo blijkt uit een recent rapport van de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Aanvankelijk stelde de ACM zelfs dat fusies de zorg duurder maken. Maar dat kon ze niet volhouden.
Voorstellen
Hieronder doe ik zes suggesties om doelmatige zorg in de drukke jaren twintig te realiseren zonder marktwerking en zonder fusies. Bij het woord gemeente denk ik aan een grote gemeente, of aan een groep samenwerkende kleine gemeenten.
- Maak vooruitberekeningen. Bereken de woon- en zorgbehoeften voor de komende periode op basis van trends uit het recente verleden.
Gegevens hierover zijn beschikbaar bij onder meer het Centrum Indicatiestelling Zorg, het CBS en het RIVM. Voor een recente bijeenkomst van de provincie Zuid Holland berekende ik voor het jaar 2030, dat Nederland dan behoefte heeft aan 20.800 extra plaatsen in verpleeg- en verzorgingshuizen. Hierbij ging ik ervan uit dat het beleid van zo lang mogelijk thuis blijven wonen wordt versterkt. Gemeenten zouden samen met hun woningbouwcoöperaties, de zorgverzekeraar, de aanbieders van ouderenzorg, de eerste lijn en de ziekenhuizen in hun regio zo’n vooruitberekening kunnen maken in termen van aangepaste woningen, plaatsen in verpleeghuizen, omvang van ziekenhuizen, benodigde arbeidskrachten en geld. Zo’n gemeenschappelijke marktverkenning heeft als extra voordeel dat de betrokken instanties dezelfde ambities gaan ontwikkelen. Ze leggen daarmee een basis voor de uitwerking daarvan in hoofdlijnenakkoorden (zie hieronder) en in concrete (ver)bouwprojecten en spreiding van het aanbod binnen de gemeente. - Sluit een bestuurlijk hoofdlijnenakkoord voor de zorg in de eigen regio tussen de bovengenoemde instanties.
In de periode 2013 – 2017 bleken hoofdlijnenakkoorden op landelijk niveau goed te werken als kostenbewaker. Ze gaven Immers de maximale groei aan voor de zorg en de kostengroei daalde erdoor. Partijen op landelijk niveau ontwikkelden gezamenlijke ambities. Rutte III gaat door met een Tussenakkoord voor 2018 en een nieuw samenhangend hoofdlijnenakkoord voor de jaren 2019, 2020 en 2021. Deze akkoorden kunnen een uitstekende basis vormen voor een hoofdlijnenakkoord voor de zorg voor bijvoorbeeld de bevolking van Amsterdam. - Vervang PQ-betaling door populatie gebonden bekostiging.
De meeste zorgaanbieders krijgen betaald op basis van prijs (= P) maal hoeveelheid (= Q van Quantity). Bij thuiszorg wordt de hoeveelheid gemeten in aantal uren en bij ziekenhuizen in aantallen DBC’s. Bij huisartsen ligt dat wat anders. Die kennen een abonnementstarief, een betaling per jaar per ingeschreven patiënt. Voor een 75-plusser ontvangen zij een hoger bedrag dan voor een jongere patiënt. Zo’n tarief heet in jargon populatiegebonden bekostiging. Zorgverzekeraars ontvangen op basis daarvan de helft van hun inkomsten. PQ-betaling leidt tot het maken van zo veel mogelijk uren en DBC’s. Vervanging van te maken uren achter de voordeur door beeldbellen is hierbij bijvoorbeeld niet mogelijk. Bij populatiegebonden bekostiging is dat wel het geval. Het geslaagde Amerikaanse experiment daarmee heet Alternative Qualtity Contract. Hierbij kopen zorgverzekeraars samenhangende zorg in bij eerste lijn en ziekenhuizen op basis van kenmerken van de te bedienen populatie. Het leidde tot reductie van de kostengroei en tot hogere kwaliteit van zorg. - Voer een discussie over wat ouderen zelf aan zorg moeten betalen en wat uit de WMO, de Wet Langdurige Zorg en Zorgverzekeringswet betaald wordt.
In Vlaanderen kost één dag in een verzorgingshuis gemiddeld 120 euro. Daaruit wordt betaald de huisvesting, drie maaltijden en hygiënische zorg (helpen bij het wassen en aankleden en schoonmaken). Een modale Vlaming wordt geacht de helft van die 120 euro uit eigen zak te betalen. Arme mensen die dit niet kunnen opbrengen, ontvangen individuele steun. In Nederland is onduidelijk hoe groot de eigen bijdrage is voor modale ouderen die langdurige zorg behoeven. Laat staan dat er een norm is voor het maximum aan eigen bijdragen voor de WMO, de Zorgverzekeringswet en de Wet langdurige Zorg. - Maak zorginnovatie aantrekkelijk die arbeidskosten bespaart.
Een deel van het werk van dure huisartsen en specialisten is uit te voeren door lager betaalde krachten, zoals verpleegkundig specialisten. Nazorg van behandelde patiënten hoeft niet in een duur ziekenhuis plaats te vinden, maar kan vaak ook in de eerste lijn gebeuren. Mantelzorgers ondersteund door wijkverpleegkundigen houden het langer vol en besparen daardoor op kosten voor professionele krachten. - Gebruik digitalisering niet alleen als vervanging van papier.
Vrijwel alle zorgaanbieders slaan digitaal gegevens over hun patiënten op. Dat is prima, beter dan op papier, maar wel beperkt. Wat ik bijvoorbeeld mis is elektronische beslisondersteuning voor patiënten en professionals, gezamenlijke dossiervoering van specialisten in verschillende ziekenhuizen, idem van specialisten en huisartsen, online afspraken maken met professionals; het deels laten beoordelen van hartfilmpjes en röntgenfoto’s door slimme software, uitleg aan patiënten van behandelopties met behulp van videofilmpjes op betrouwbare websites en app-verkeer tussen professionals onderling en met cliënten. Hiermee kan zowel doelmatigheid- als kwaliteit van zorg worden bevorderd.
Doelmatigheid
Met deze zes suggesties tracht ik bij te dragen aan een bekostiging van de zorg in de komende twintiger jaren die doelmatigheid vergroot en gericht is op lange termijndoelen. Heb jij nog aanvullende suggesties? Plaats dan hieronder een reactie.
Buiten beschouwing bleven arbeidsvraagstukken (het is moeilijk om personeel te krijgen voor de zorg) , de borging van de kwaliteit van zorg en de invloed van cliënten op het beleid van instanties. Daarop kom ik later nog terug.
Een aangepaste versie van dit bericht verscheen op de opiniepagina Het Hoogste Woord van Het Parool van 2 december 2017. Op 15 maart vindt een congres plaats over de langdurige zorg. Daar werk ik bovenstaande suggesties uit in een plenaire voordracht. Dit congres gaat niet alleen over de kosten, maar ook over de kwaliteit van de langdurige zorg. Wil je ernaar toe, klik dan hier voor meer informatie en voor inschrijving.