Door Léon Wever.
In Zwolle is het gelukt. Zwolle Gezonde Stad zorgt voor het verkleinen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Er is een breed gevoelde noodzaak om die verschillen terug te dringen. Mensen met een lage opleiding sterven 7 jaar eerder en leven 18 jaar korter in goed ervaren gezondheid dan mensen met een hoge opleiding, aldus het RIVM.
Waarom is de aanpak in Zwolle succesvol? Wilderink en anderen zijn dit bij de betrokkenen van de aanpak nagegaan en ontdekten negen succesfactoren. Léon Wever vat hun onderzoeksverslag samen.
Zwolle Gezonde Stad
Zwolle werkt al jaren aan een gezonde leefstijl van haar inwoners en het terugbrengen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Sinds 2010 gebeurt dat met de JOGG-aanpak. JOGG staat voor Jongeren Op Gezond Gewicht. De aanpak is succesvol, aldus een evaluatie. Ook de gemeente is tevreden. Zo heeft Zwolle in de wijken met deze aanpak minder basisschoolkinderen met overgewicht, vergeleken met wijken zonder deze aanpak.
De oorzaken van sociaaleconomische gezondheidsverschillen zijn complex. Ze liggen op het niveau van de mensen zelf, zoals een gebrek aan kennis over gezonde leefstijl. Maar het wordt ook steeds duidelijker dat de sociale en fysieke omgeving van de mensen van groot belang is. Denk aan het gebrek aan speelplaatsen in sommige wijken, of de aanwezigheid van fast food restaurants. Wil je de gezondheid van de mensen bevorderen en de gezondheidsverschillen terugdringen, dan moet je je richten op het individu èn de omgeving. Dan heb je veel partijen nodig. In Zwolle gaat het bijvoorbeeld om scholen, huisartsen, buurtsportcoaches, thuiszorg, diverse gemeentelijke diensten en de hogeschool. En dan zijn er ook nog diverse landelijke kennisinstellingen betrokken, zoals het RIVM, Pharos en ZonMw.
Negen succesfactoren
Hoe kom je erachter waarom een aanpak werkt? Onderzoek daarnaar blijkt schaars. De auteurs hebben allerlei betrokkenen bij Zwolle Gezonde Stad gevraagd om terug te kijken en succesfactoren te noemen. De belangrijkste zijn:
Samenwerking tussen diverse lokale organisaties. Denk hierbij aan het bepalen van gedeelde ambities en richt je op een coalition of the willing, ook op de werkvloer.
Steun op strategisch, tactisch en operationeel niveau. Verzeker je van een brede politieke steun. Zoek naar wederzijdse voordelen. Het gaat niet alleen om de wethouders of uitvoerders op het gebied van gezondheid en zorg, maar ook om degenen die zich richten op sport, ruimtelijke ordening en het sociaal domein.
Communicatie en coördinatie. Zorg voor onafhankelijke leiding van het netwerk (programma-manager) en duidelijke aanspreekpunten in de samenwerkende organisaties.
Ingebed zijn van de aanpak in het beleid en werkwijze van elke organisatie. Laat het werk onderdeel zijn van ieders reguliere activiteiten. Die interne coördinatoren moeten dat in de gaten houden. Zie de aanpak meer als een ‘beweging’ dan als een ‘programma’.
Samenwerking met private partijen. Zoek private partijen voor financiële steun, kennis en besluitvaardigheid. Hun rol is open.
Samenwerking met burgers. Betrek burgers er vanaf het begin bij, in kleine stappen en kortdurend. Maak hun input snel zichtbaar in iets concreets.
De aanpak profileren als een merk. Het merk Zwolle Gezonde Stad – en het vertellen van de succesverhalen – helpt bij het vergroten van de bewustwording voor het belang van de aanpak bij de betrokkenen. Voor burgers is dit merk trouwens niet belangrijk.
Meegaan met en profiteren van wat er al is. Tal van organisaties – lokaal en landelijk – werken op de een of andere manier aan een gezonde leefstijl, of zitten in bestaande netwerken. Sluit daarop aan.
Continu monitoren, evalueren en leren van doelen en processen. Meet de uitkomsten en wat je doet. Schakel de hogeschool of universiteit in.
Er is misschien nog een tiende succesfactor uit de literatuur of beleidsdocumenten af te leiden, namelijk een geïntegreerde aanpak van preventie en zorg. De auteurs constateren dat dit door de Zwolse betrokkenen niet als een belangrijke succesfactor wordt gezien.
Uiteraard geven de auteurs ook de beperkingen van hun kwalitatieve studie aan. Hoe dan ook, de succesvolle ervaringen in Zwolle zijn van belang voor de aanpak van de even beschamende als taaie sociaaleconomische gezondheidsverschillen in ons land.